JAN BURAKOWSKI

Kronika dziejów miasta Sierpca i Ziemi Sierpeckiej




Ok. 900 - 995. Po wcieleniu Mazowsza do państwa Polan, w miejsce dotychczasowych gródków plemiennych, budowane są duże twierdze książęce. W tym okresie powstaje zapewne gród w Sierpcu. Jego najbardziej prawdopodobna lokalizacja to: wzgórze w rejonie ulic: 11 Listopada, Podgórnej, Kilińskiego; Ostrów (rejon ulicy Żwirki i Wigury) lub obecny trójkąt między ulicami: Płocką i Piastowską.

1003. Wg tradycji kościelnej, erygowano w Sierpcu parafię i zbudowano kościół na miejscu świątyni pogańskiej. Tak wczesne powstanie parafii świadczy o dużym znaczeniu miejscowości, gdyż w początkach XI wieku parafie były b. nieliczne (ich pełna sieć ukształtowała się w Polsce dopiero pod koniec XIV w.). Pierwszy kościół farny był zbudowany przy obecnej ul. Świętego Wawrzyńca. Obecna lokalizacja od XII w.

1047. Książę polski Kazimierz Odnowiciel, w przymierzu z władcą Rusi Kijowskiej Jarosławem Mądrym, pokonał samozwańczego władcę Mazowsza Miecława (Masława) w krwawej bitwie nad rzeką Skrwą. Wydarzenie to miało miejsce w bezpośrednim sąsiedztwie Sierpca i niewątpliwie gród ten w jakiś sposób w nich uczestniczył.

1065. Pierwsza zapisana data dotycząca grodu Sierpc (w tzw. Falsyfikacie mogilneńskim powstałym w 1155r.). Także o grodzie kasztelańskim Raciąż.

Połowa XII w. Prawdopodobny najwcześniejszy okres powstania Kasztelanii Sierpskiej, utworzonej z części dotychczasowych kasztelanii płockiej i raciąskiej. Jednak bardziej prawdopodobna data to połowa XIV w. Kasztelania objęła tereny późniejszych starostw: bielskiego i sierpeckiego. Była to tzw. kasztelania powiatowa (mniejsza, drążkowa).

XIII. Erygowano parafię Goleszyn. (Obecny kościół zbudowano w 1762r. staraniem Ignacego i Szczepana Miszewskich, właścicieli Goleszyna).

XIII. Erygowano parafię Unieck.

1305. Erygowano parafię Gozdowo.

8.V.1322. Książę płocki Wacław(zwany Wańką), w dokumencie dotyczącym zamiany różnych wsi i dochodów między księciem a biskupem płockim Florianem, zezwala na lokację w Sierpcu miasta na prawie średzkim oraz zwalnia jego mieszkańców od jurysdykcji książęcej. Dokładna data lokacji miasta nie jest znana, z uwagi na toczące się walki nie nastąpiła na pewno przed 1330 rokiem. Jest to trzecia lokacja na północnym Mazowszu - po Płocku (1237) i Pułtusku (1257).

1345. (około) Erygowano parafię w Lubowidzu

1348. Mazowsze pustoszy "czarna śmierć" (dżuma). Przeżyło tylko ok. 1 ludności.

1350. Pierwszym znanym ze źródeł kasztelanem sierpeckim jest Jan z Łysakowa herbu Boleścic (poświadczony dla lat 1350 - 1363).

Po 1351. Za czasów Kazimierza Wielkiego wybudowano, staraniem starosty płockiego Dzierżki Kopacza, zamek w Sierpcu (naprzeciw obecnego kościoła farnego, po drugiej stronie Sierpienicy). Zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego; ruiny wykorzystano do budowy klasztoru (pocz. XVIII w.), fundamenty ostatecznie rozebrano w 1876r.

1356. Druga lokacja Sierpca-tym razem na prawie magdeburskim- jest prawdopodobnie dziełem wojewody płockiego Dadźboga herbu Junosza, zarządzającego Mazowszem Płockim z ramienia króla Kazimierza. Następuje przyśpieszony rozwój miasta. Inna, mniej prawdopodobna, data lokacji - 1389r. (za rządów ks. Mazowieckiego Siemowita IV).

1360. (około) Erygowano parafię w Rościszewie.

1371. Biskup Stanisław z Gulczewa erygował parafię w Drozdowie (zlikwidowana po pożarze miejscowego kościoła w 1777r.)

16.VII.1376. Biskup płocki Dobiesław erygował parafię w Koziebrodach (fundacja braci: Jakuba Bolesty z Koziebród- starosta płockiego i Mikołaja z Kusar)

6.XII.1377. Erygowano parafię Borkowo Kościelne. Kościół wybudowano z fundacji księcia Siemowita IV a z inicjatywy biskupa płockiego Dobiesława Sówki.

Ok. 1380. Po przejściu Sierpca w ręce prywatne sądy ziemskie przeniesiono do Bielska.

1383. Erygowano parafię Ligowo.

1383. Co najmniej od tego roku Sierpc stanowi własność Jaśka Pilika herbu Rogala ("Jasko dictus Pilik de Sierpcz"), później wojewody czerskiego.

1399. Jaśko Pilik, właściciel Sierpca i wojewoda Abraham Socha wzięli udział w wyprawie księcia Witolda przeciw Tatarom i obaj polegli w bitwie nad rzeką Workslą.

1401. Biskup płocki Jakub z Kokrzwi erygował parafię w Krajkowie (w 1418r. uzyskał dla miejscowego kościoła odpusty od papieża Marcina V).

1406. Powstaje parafia w Bieżuniu, wyodrębniona z parafii Lutocin po lokacji miasta przez Andrzeja z Gulczewa, kasztelana płockiego.

1406. Prawa miejskie uzyskuje od księcia płockiego Siemowita IV miejscowość Bieżuń, gniazdo rodowe Sierpskich (Sieprskich). Miasto założył Jędrzej z Gulczewa, kasztelan płocki. W późniejszym okresie dobra bieżuńsko - żuromińskie były własnością m.in. Działyńskich i Zamojskich.

5.VII.1410. W Jeżewie k/ Sierpca stacjonuje armia polsko - litewska (a ściślej jej dowództwo z królem Władysławem Jagiełłą i księciem Witoldem) ciągnąca przeciw Krzyżakom pod Grunwald. Wojna polsko - krzyżacka przerywa na krótko kontakty handlowe Sierpca z ziemiami krzyżackimi.

1410. W wyprawie grunwaldzkiej bierze udział Wojciech z Sierpca, syn kasztelana płockiego Andrzeja, który po zdobyciu Działdowa został dowódcą załogi tamtejszego zamku. Po odebraniu zamku przez Krzyżaków, dostał się do niewoli wraz z rycerzami: Wojciechem z Nagórek i Janem z Zawidza.

1417. Pierwszy znany z imienia wójt Sierpca - Piotr (prowadził handel z Krzyżakami).

1425. Raciąż uzyskuje prawa miejskie. Miasto jest stolicą kasztelani i w wieku XVI-XVIII także stolicą powiatu i sądu ziemskiego, tu również odbywają się sejmiki mazowieckie.

1430, 1484, 1496. Pierwsze wzmianki o rajcach miasta Sierpca.

1449. Pierwsza zachowana wzmianka o plebanie parafii Sierpc.

1450. Książę płocki Władysław I nadaje Sierpcowi prawo odbywania corocznych jarmarków na św. Wita, patrona parafii.

1453. Wzniesiono kościół parafialny w Bożewie z fundacji Andrzeja z Borzewa, starosty płońskiego.

1478. Piwo sierpeckie jest popularne na dworze ks. Janusza II w Płocku (wg zachowanych dokumentów zakupywano je w tym roku 4 - krotnie po 18 beczek jednorazowo).

XV w. Za najlepsze na Mazowszu uznawane są piwa wareckie, sierpeckie i gostynińskie.

1483. "Ziawienie w Sierpcu Naświętszej Panny" (klerykowi Andrzejowi z Sierpca). "Jestem rodzicielka Zbawienia wszystkiego świata, która mam litość nad upadkiem grzesznych i utrapionych ludzi. A przeto rozkazuję tobie abyś szedłszy opowiadał Duchowym i Świeckim tego Miasta Przełożonym, aby ku czci moiey tu nieodwłocznie Kościól był zbudowany, ieżeli chcą, aby to powietrze (morowe) ustało". (Łukasz Paprocki - "Łaski cudowne...").

1483-1488. Wybudowano drugi kościół w Sierpcu p.w. Wniebowzięcia NMP (w pełni wyposażony ok. 1513), na górze Loret, w miejscu domniemanego objawienia się Najświętszej Panny Marii. Do Sierpca ciągną liczni pielgrzymi do "... cudownego obrazu Bogurodzicy, który pod względem łaski pierwsze, jak mówią, po częstochowskim zajmuje miejsce". Kościół fundują bracia Prokop i Feliks Sierpscy, przy udziale mieszczan. Od początku istnienia w kościele znajduje się drewniana statua Matki Boskiej z Dzieciątkiem otaczana kultem (tzw. Madonna Sierpecka). Statua (127cm wysokości) powstała pod koniec XIVw.

1484. Biskup płocki Piotr z Chodkowa ustanowił przy kościele p.w. Wniebowzięcia NMP kolegium 6 mansjonarzy, których zadaniem było spełnianie określonych funkcji liturgicznych i pomoc w pracy duszpasterskiej w parafii. Ich przełożonym był proboszcz sierpecki.

1489. Książę płocki Janusz I nadał Feliksowi i Prokopowi Sierpskim przywilej na jarmark w Sierpcu na św. Łucję.

1497. Wśród obdarowanych przez króla Olbrachta uczestników wyprawy wołoskiej występują z kasztelani sierpeckiej m.in.: Paweł i Stanisław Rościszewscy, Wojciech i Strogonomir Wilczogórscy, Stanisław i Paweł Giżyńscy, Jakub i Stanisław Osieccy, Wojciech Barnak, Jan Wawrzyński, Piotr Zglenicki, Stanisław Rudowski. Znacznie większa ilość szlachty zostaje ukarana, także konfiskatą dóbr, za absencję w tej wojnie.

XV. Erygowano parafię Mochowo (przed 1479). Obecny kościół parafialny wzniesiony w 1684r. z fundacji Marcina Mochowskiego. Erygowano parafię Zawidz.

XV w. Erygowano parafię Jeżewo (przed 1449r.).

XV. Istnieje szkoła przy parafii w Goleszynie. Zawieszona w czasie "potopu" szwedzkiego. Najbardziej znana szkoła parafialna istnieje w Raciążu.

XV w. Erygowano parafię Rościszewo. Obecny kościół parafialny wybudowano w l. 1779 - 1781 z fundacji Benedykta Józefa Jeżewskiego, generała wojsk koronnych, właściciela Rościszewa.

Wieki XV - XVI. O znaczeniu i zamożności Sierpca świadczą liczni (ponad 30) studenci Akademii Krakowskiej z tego miasta. Również dwaj profesorowie A.K. wywodzą się z naszego miasta: Feliks z Sierpca - lekarz (zm. 1578) oraz Wojciech z Sierpca - filozof i poeta (zm. 1620).

XV - XVI w. W Sierpcu funkcjonuje komora celna lądowa.

Koniec XV w. W Sierpcu istnieje przytułek dla ubogich (tzw. Szpital). W związku z tym, że niektórzy pensjonariusze zachowywali się niewłaściwie, w 1597r. wydano specjalne ustawy ("Pijaniców, kosterów albo nierządnych szpital żadną miarą chować nie będzie").

XV - XVI w. Sierpc utrzymuje bliższe stosunki handlowe z Płockiem, Dobrzyniem, Toruniem, Poznaniem, Warszawą. Szafarze zakonu krzyżackiego mieli w Sierpcu własnego przedstawiciela handlowego (zakupywali głównie drewno i popiół). Główne towary: drewno, wanczos, popiół drzewny, zboże, sukno, piwo (szynkowane w Toruniu, Gdańsku i Elblągu).

XV. Na targach i jarmarkach w Sierpcu pojawiają się po raz pierwszy Żydzi.

XV - XVI. Właścicielami Sierpca jest możnowładcza rodzina Sierpskich (Sieprskich), herbu Prawdzic, wywodząca się z ziemi zawkrzeńskiej (mławskiej). Jest to najpomyślniejszy okres w dziejach miasta: powstają murowane kościoły, pierwsze cechy rzemieślnicze, produkcja sukna na dużą skalę, rozwija się handel.

1506. Wyodrębniono dekanat sierpecki (z części dekanatu płockiego).

1.XI.1509. Król Zygmunt I Stary wydaje we Lwowie przywilej na opatrywanie sukna produkowanego w Sierpcu specjalnym stemplem ("... mając sobie zalecone doskonałe wykonywanie sztuki sukienniczej opatrznych mistrzów sukienniczych miasta Syeprca...").

1513. Prokop Sierpecki, starosta płocki, osadza mansjonarzy przy kościele p.w. NMP, ukończonego jego staraniem.

1517. Miastem Sierpc zarządza burmistrz Paweł Karcz, mający do pomocy trzech rajców.

1518 - 1519. Wzniesiono, z fundacji Zygmunta Starego, Kaplicę Szpitalną (obecnie Kościół filialny p.w. Świętego Ducha parafii Sierpc).

Po 1519. Do Kościoła Św. Ducha w Sierpcu trafia wybitna rzeźba - tzw. Tron Łaski (grupa Boga Ojca z ukrzyżowanym Chrystusem) z pomorskiego lub śląskiego warsztatu snycerskiego.

1519 - 1521. W ostatniej wojnie polsko - krzyżackiej, Piotr Kryski z Drobina, kasztelan sierpecki, dowodzi oblężeniem Działdowa a po zdobyciu miasta i zamku zostaje starostą działdowskim.

Ok. 1520. Wzniesiono w Sierpcu murowany kościół farny pod wezwaniem świętych: Wita, Modesta i Krescencji. Konsekracji świątyni, fundatorami byli prawdopodobnie Prokop i Feliks Sierpscy.

1530. Wielki pożar trawi 2/3 miasta. W ratuszu giną księgi miejskie i sądowe oraz przywileje dla miasta.

Ok. 1520-1530. Najbardziej prawdopodobny termin wykonania polichromii w prezbiterium Kościoła Świętego Ducha w Sierpcu o cechach malarstwa ściennego późnogotyckiego (częściowo zachowana i odrestaurowana).

Lata 30 - te XVI w. Z części powiatów: bielskiego i raciąskiego (rejon Drobina) wydzielono pow. sierpecki.

1534. Sierpc liczy ok. 2400 mieszkańców, w tym ok. 780 związanych z gospodarką rolną.

1534. Podział Sierpca między spadkobierców Feliksa i Prokopa Sierpskich. W drugiej połowie XVI w. poszczególne części przechodzą w ręce rodziny Piwów, herbu Prawdzic a następnie Bromirskich herbu Pobóg oraz Lwowskich herbu Nałęcz a następnie Potulickich herbu Grzymała.

Ok. 1543. W Paprockiej Woli k/ Sierpca urodził się Bartosz (Bartłomiej) Paprocki - wybitny heraldyk i historyk, wierszopis (zm. 1614).

1551. Kroniki wspominają o Mathiasie de Syerprz, (Mateuszu z Sierpca) wybitnym chirurgu. Oskarżano go także o judaizowanie (udział w nabożeństwach żydowskich, święcenie szabatu).

1553 - 1554. Komory celne rejestrują przewóz z Sierpca 114 postawów sukna (postaw = sztuka sukna długości 30 łokci i szerokości 2 łokcie).

1561 - 1563. Wojciech Sierpski (z Sierpca), profesor filozofii Akademii Krakowskiej bierze czynny udział w dyspucie (turniej literacko - naukowy) rozpoczętej dyskusją między Jakubem Górskim a Benedyktem Herbestem. W 1592r. wydał swoje czołowe dzieło "O powodach nieszczęść bieżącego wieku i ich naprawie"- w języku łacińskim (zm. 1620r.)

1563. Feliks Lazarowicz z Sierpca (zmarł 1573r.), lekarz, profesor Akademii Krakowskiej, poddaje ostrej krytyce poglądy lekarskie Stanisława Zawadzkiego, co wywołuje głośną dyskusję w naukowym środowisku Krakowa. Najbardziej znane dzieło Feliksa z Sierpca "O morowej zarazie przestroga i nauka" zostało wydane w Krakowie w 1564r.

1563. W powiecie działa 31 młynów wodnych i 9 wiatraków.

1564. Wg lustracji pow. sierpecki liczy 12,7 mil kwadratowych (699 km2), znajdują się w nim 2 miasta (Sierpc i Bieżuń) oraz 153 wsie, w tym 55 szlachty zagrodowej. Szlachta zagrodowa uprawiała 239 łanów, kmiecie - 442.

1564. W Sierpcu działa, wg rejestrów poboru podatków, 100 rzemieślników i handlarzy, rzemieślników wiejskich w powiecie było 72.

1569. Rozbudowa kościoła farnego w Sierpcu staraniem Andrzeja Sierpskiego z Gulczewa, wojewody rawskiego i starosty płockiego.

8.XI.1576. Piotr Potulicki, wojewoda płocki, wraz z synami i Anna z Sierpskich Piwowa, potwierdzają w Toruniu wobec burmistrza Stanisława Nerki i dwóch mieszczan, przywileje miejskie na prawo magdeburskie (w związku ze zniszczeniem dokumentów w czasie pożaru).

1577. W pow. sierpeckim działa 49 producentów piwa i 8 gorzałki.

1578. Sierpc wnosi z tytułu opłat do skarbu królewskiego 345 florenów (Płock 1104fl., Mława 413fl., Raciąż- 339fl., Płońsk- 205fl.).

1578. Powiat sierpecki liczy 14.329 mieszkańców, w tym: 2.200w miastach (Sierpc i Bieżuń) i 12.129 na wsi. Szlachta stanowi 22% ogółu mieszkańców (wraz z rodzinami 2.705 osób).

1581. Właściciel części Sierpca, Piotr Potulicki, wojewoda płocki, wyodrębnia je jako odrębne miasto Loret (Nowe Miasto Sierpskie) i uzyskuje w 1586r. dla tego miasta przywileje targowe od króla Stefana Batorego. Miasto Loret nie odegrało jednak większej roli (ślady funkcjonowania do połowy XVII w.).

1597. Od tego roku mansjonarze sierpeccy prowadzą prawdopodobnie szkołę dla chłopców. W 1646r. biskup płocki Karol Ferdynand Waza zaleca mansjonarzom by do szkoły przyjmowali do 20 chłopców.

1598. Radny miejski Jerzy Ossowski informuje wizytatora biskupiego, że żona starszego cechu kuśmierzy, Stropankowa, zachowuje się skandalicznie i utrzymuje w karczmie u siebie kobiety podejrzanego zachowania. Współwłaścicielka miasta, Zofia ze Szczawina, nakazała karczmarce by opuściła niezwłocznie Sierpc.

Koniec XVI wieku. W kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP pojawia się drewniana figura Matki Boskiej, która zyskuje opinię słynącej cudami. Kościół i figura stają się szeroko znanym miejscem pielgrzymek. Figurę i związane z nią bogate dary opisuje kilku autorów, m.in. Szymon Starowolski (1632).

Koniec XVI wieku. Za miastem, w tzw. Borku Sierpeckim, sukiennik sierpecki wzniósł kościół p.w. Św. Krzyża w miejscu przeznaczonym na grzebanie mieszczan zmarłych w czasie zarazy. Fragment murów przetrwał do dziś.

Koniec XVI wieku. Sierpc liczy około 2 tys. mieszkańców (drugie co do wielkości miasto Mazowsza Płockiego).

XVI. 22 studentów Akademii Krakowskiej jako miejsce urodzenia podaje Sierpc.

1609. Akta wizytacji biskupiej podają, że murowany kościół farny w Sierpcu, kryty dachówką, utrzymany jest dobrze, ma ceglaną podłogę, sześć ołtarzy ozdobionych obrazami, organy i dzwonnicę z trzema dzwonami.

1614. Spłonął kościół Św. Ducha, po pożarze otrzymał wystrój barokowy.

1619. Pożar niszczy doszczętnie Bieżuń, w ratuszu giną przywileje i akta miejskie. Ocalał jedynie kościół.

1620. Staraniem Zofii Potulickiej ze Zbąskich, właścicielki części Sierpca, sprowadzono 6 benedyktynek z Chełmna, dla których wybudowano drewniany klasztor. W 1625r. - 7 zakonnic, w 1651r.- 48, w 1696r.- 40.

1624. W klasztorze sierpeckim, Zofia Potulicka, podkomorzyna poznańska, właścicielka lewobrzeżnego Sierpca, przyjmuje obiadem króla Zygmunta III.

13.IX.1624. W Płocku sporządzono akt urzędowy na mocy którego przepisano na uposażenie klasztoru P.P. Benedyktynek połowę Sierpca i przyległe wioski: Dąbrówka, Żarówka, Studzieniec, Rochocin, Szczutowo, Blizne, Urszulewo, Susk, Dziembakowo i Rogieniczki a także kilka młynów (ogółem 146 włók ziemi). Klasztor sierpecki stał się jednym z największych właścicieli ziemskich na Mazowszu.

1625. Część Sierpca należąca do rodziny Potulickich (lewobrzeżna) przeszła na rzecz klasztoru P.P. Benedyktynek. W tym samym mniej - więcej czasie część należąca do rodziny Piwów (prawobrzeżna) przeszła na własność Jana Bromirskiego, chorążego płockiego.

1626. Sporo szkód w Sierpcu poczynił oddział dragonów szwedzkich króla Gustawa (wypad z terenu Prus). Podobne szkody wyrządzają korneci szwedzcy w 1628r.

1628. Ksienia Klasztoru Benedyktynek w Sierpcu, Katarzyna Stryjkowska, prowadzi proces z proboszczem sierpeckim, ks. Janem Paprockim, o prawo do dziesięciny.

1630. Wielki pożar kościoła farnego. Spłonął również klasztor na górze Loret i Stare Miasto ("...w Rynku wszystko na głowę pogorzało").

1633. Kościół sierpecki p.w. NMP odwiedził król Władysław IV. Obiecał ornat w wypadku zwycięstwa w wyprawie moskiewskiej. "Wróciwszy szczęśliwie i prawie cudowne zwycięstwo nad Moskwą odniósłszy przesłał w roku 1635 piękny złotogłowy ornat i antypodium takiejże materii" (Łukasz Paprocki- Łaski cudowne...").

1634. W książeczce "Topografia czyli opis Mazowsza" Jędrzeja Święcickiego czytamy: "Sierpc leży prawie na samej granicy Ziemi Dobrzyńskiej, jest miastem najgęściej zaludnionym. Posiada kościół bardzo nawiedzany przez tamtejszą ludność z powodu szczególnego kultu. Do niego urządzają pielgrzymki przejęci wielką czcią mieszkańcy z odległych nawet stron w celu wywiązania się ze złożonych ślubów za ocalenie lub wyzdrowienie z ciężkich chorób".

1641. Liczne dary dla kościoła pod wezwaniem NMP. "J.M.P. Michał Rościszewski z Borkowa, herbu Junosza, sławny pułkownik (...) dał szczyrozłoty łańcuch z krzyżykiem w którym jest dyamentów dwanaście" (Łukasz Paprocki - "Łaski cudowne...").

1648. Pożar kościoła farnego. Duże szkody w mieście wyrządzają Szwedzi, zabijają wielu mieszkańców.

1651. Pod Sierpcem gromadzi się rycerstwo woj. płockiego "na pospolite ruszenie przeciw Kozakom i Tatarom".

1652. Ks. Łukasz Paprocki wydaje w Warszawie książkę pt. "Łaski cudowne przy kościele sierpskim Wniebowzięcia NMP" w której opisuje dokładnie genezę kościoła, cuda dziejące się przy figurze Matki Boskiej oraz dary i ciekawsze wydarzenia związane z figurą.

X.1655. Szwedzi (gen. Steenbeck) zajmują Sierpc. Ogromne zniszczenia w mieście i powiecie. Oddział płk. Izraela pali Sierpc i morduje rodzinę i gości zamożnego miejscowego szlachcica Wacława Kępskiego, podejrzewanego o knowanie przeciw Szwedom. Donosicielem jest miejscowy szlachcic Wojciech Wessel. Szwedzi wycofując się do Prus "palą miasto całe, kościoły i klasztor rabując a mieszkańców wyrzynając".

1656-1658. Sierpc i okolice ponownie spustoszone przez wojska szwedzkie i brandenburskie.

Ok. 1660. Po kataklizmie wojny polsko - szwedzkiej ("Potop"), liczba ludności zniszczonego do fundamentów Sierpca spada do ok. 400 osób.

1670 - 1672. Niderlandczyk Ulryk Werdum, w swym dzienniku podróży, pisze o Sierpcu, że "jest to ładne miasto, podzielone przez strumień i głęboką dolinę na trzy części, z których dwie mają po kościele, w trzeciej zaś ku północnemu zachodowi znajduje się dobry klasztor żeński".

1676. Liczba mieszkańców Sierpca po wojnach szwedzkich, rozbojach, pożarach i zarazach spada do 297 (sześciokrotnie w stosunku do początków wieku). Bieżuń zupełnie stracił charakter miejski a liczba jego mieszkańców spadła do 137 osób.

1695. Po raz pierwszy pojawia się nazwa miasta w jego dzisiejszym brzmieniu: "Sierpc". Wcześniej zapisane formy: Seprck, Scheprcz, Szyeprcz, Sierprcz, Syeprcz.

1695. Spłonął Klasztor Benedyktynek. Natychmiast przystapiono do odbudowy, do 1699r. wzniesiono 2 skrzydła.

1699 - 1711. Ciężkie lata w dziejach Sierpca. Najazdy szwedzkie i rosyjskie, przemarsze walczących z sobą wojsk polskich (stronnicy Sasów i Stanisława Leszczyńskiego), zniszczenia, rekwizycje żywności i związany z tym głód, zarazy (dżuma, tyfus, czerwonka) - wyludniają miasto.

XVII wiek. Wśród studentów Akademii Krakowskiej ok. 50 pochodzi z Sierpca lub jego okolic.

1703. Pożar klasztoru. Odbudowany został w formie murowanej staraniem Andrzeja Chryzostoma Załuskiego, biskupa warmińskiego (uprzednio płockiego) w oparciu o zapis księżnej Katarzyny Radziwiłłowej (30 tys. złp). Wzniesiono też przy klasztorze drewniany kościół p.w. Św. Rocha (spłonął w czasie pożaru w 1794r.).

8-9.IX.1706. Domniemany cud w chacie żuromińskiego rolnika o nazwisku Bloch- zaczął świecić schowany w kufrze w obawie przed zniszczeniem w czasie wojny północnej obraz Bogurodzicy. W 1714r. na cudownym miejscu wzniesiono kościół drewniany.

1711. Urodził się w Bieżuniu Andrzej Zamojski - polityk, wybitny prawnik, pamiętnikarz; Kanclerz Wielki Koronny (zm. 1792).

1715. Powstaje szkoła jezuicka w Żurominie.

1739. Żyd Salomon z Sierpca ukradł z kościoła parafialnego w Jeżewie srebra i puszkę z hostią. Trybunał Piotrkowski nakazał wyrokiem by na miejscu zburzonego domu winowajcy gmina żydowska wzniosła kolumnę murowaną ze stosownymi napisami w języku polskim i łacińskim (istniała jeszcze w 1842r.). Sprawca zbiegł do Brandenburgii.

1765. Andrzej Zamojski, kanclerz wielki koronny, zakłada miasto Żuromin (jedno z dwu głównych centrów należących do Zamojskich dóbr bieżuńsko - żuromińskich).

1771. Przywilejem królewskim zwiększono liczbę jarmarków w Sierpcu do 6 w roku. Później targi przeniesiono ze Starego Rynku na tzw. Zielony Rynek a końskie i bydlęce na oddzielne targowisko (przy dzisiejszej ul. Płockiej).

1771. Adam Bromirski uzyskał od króla Stanisława Augusta przywilej na jarmarki w Sierpcu w nowym mieście Włóki (Sierpc prawobrzeżny).

1775. Brak jakiejkolwiek szkoły w Sierpcu. W trakcie wizytacji biskupa M.J. Poniatowskiego stwierdzono: "Nie masz nauczycieli, bo nie ma funduszów ani domu dla dyrektora, w którym by dzieci uczył. Przyjmują czasem mieszczanie dyrektora do swoich domów ale ten się zwykle krótko bawi, ponieważ nie są rzetelni w płaceniu onemu. Teraz nastał dyrektor, który edukuje pięciu chłopców i jedną dziewczynkę".

1776. Z opinii o parafianach sierpeckich w sprawozdaniu z wizytacji parafii: "Donosi się także, jako już się uwiadomiło JWK.mć Księdza Sufragana płockiego, iż targów w dni święte i niedzielne poprzestać nie chcą w tym miasteczku i lubo się według dyspozycji zwierzchności i procesów wysłanych na miłość Boską i straszny sąd upomina i zaklina dziedziców i posesorow tego miasta, aby temu bezprawiu zapobiegali. Jednakowo nic na to nie dbają, w karczmach i miejskich domach dopuszczają grać, tańce odprawiają, gdzie się lud zbałamuciwszy chwały Boskiej zaniedbywa i często do bitwy dochodzi".

1777. W Sierpcu mieszka 1200 mieszkańców w 180 domach (Płock- 2300 w 380 domach, Mława- 950 w 160 domach).

1791, 1794. W wyniku wielkich pożarów w Sierpcu liczba domów spada z 233 (1793r.) do 162 (1797r.).

1791. Komisja Policji Obojga Narodów nakazuje przenieść cmentarze poza miasta (dotychczas zmarłych grzebano przy kościołach). Urządzenie w Sierpcu cmentarza przy trakcie wiodącym do Lipna jest potwierdzone dla roku 1800, faktycznie jednak zaczęto tam grzebać zwłoki później (w latach 30-tych XIXw.).

1792. Jedyne zakłady przemysłowe Sierpca to 10 gorzelni i 2 browary. Wyprodukowały one w roku 200 ton piwa i 213 ton wódki.

1793. Po drugim rozbiorze Polski, Sierpc został włączony do zaboru pruskiego. Polski samorząd został zastąpiony przez magistrat z powołanym przez pruską Kamerę burmistrzem.

1793. Wg spisu pruskiego Sierpc liczy 1029 mieszkańców - 498 katolików, 15 ewangelików i 516 Żydów. W mieście były 233 dymy, w tym na przedmieściu Włóki 99 i na przedmieściu Loret - 26. Żydom nie było wolno osiedlać się w lewobrzeżnej części miasta (klasztornej) w związku z tym dzielnica żydowska kształtuje się na Włókach.

1793. Wg spisu pruskiego, w mieście działa 196 handlarzy, rzemieślników i ludzi wolnych zawodów, w tym 132 chrześcijan i 64 Żydów. Najwięcej jest krawców - 35, szewców - 28, rzeźników - 15, gorzelników - 11, szynkarzy - 10, piekarzy - 9, bednarzy - 6. O dużej liczbie urodzin i wysokiej śmiertelności świadczy liczba akuszerek (6) i grabarzy (7). Pojedynczy fachowcy to m.in. lekarz medycyny, aptekarz, siodlarz, zegarmistrz i złotnik.

21.V.1794. Wielki pożar zniszczył miasto, w tym także kościoły (farny, p.w. Wniebowzięcia NMP, Św. Ducha). Zniszczeniu uległo zabytkowe wyposażenie kościołów, m.in. rzeźbione ołtarze . Kościół farny w pełni odbudowano dopiero w 1864r.

1794. Insurekcja Kościuszkowska obejmuje teren ZiemiSierpeckiej. Sierpc zostaje obsadzony 5 szwadronami dragonów pruskich; 2 lipca T.Kościuszko awansuje Piotra Jeżewskiego z Rościszewa do stopnia generała - majora woj. płockiego.

1794. Po pożarze Sierpca, urzędy powiatowe zostają przeniesione do Mławy. W 1800r. Sierpc przestaje formalnie być siedzibą powiatu. W Sierpcu mieści się jeden z dwu sądów dla pow. mławskiego.

1794. Pożar kościoła P.W. NMP (Benedyktynek). Odbudowany w l. 1801 - 1802.

28.VII.1796. Rozkazem króla pruskiego dobra kościoła katolickiego przeszły na własność państwa. W związku z tym Sierpc lewobrzeżny staje się miastem rządowym. Prawobrzeżny jest w dalszym ciągu własnością spadkobierców J.Bromirskiego: Korduli z Bromirskich Pietrusińskiej i Marianny z Bromirskich I0 voto Górskiej.

Koniec XVIII w. Część Sierpca należąca do rodziny Bromirskich (prawobrzeżna) przechodzi na krótko w posiadanie Jeżewskiego z Rościszewa, następnie znów staje się własnością Bromirskich (Korduli i Marianny).

Koniec XVIII w. Istnieją szkoły parafialne w miastach i parafiach wiejskich pow. sierpeckiego. SS. Benedyktynki prowadzą szkołę dla dziewcząt, głównie z domów ziemiańskich.

1800 - 1857. W I połowie XIX w. ma miejsce b. szybki wzrost liczby mieszkańców Sierpca: z ok. 920 w 1800r. do 5.149 w 1857r. - przy wzroście procentowym ludności żydowskiej i niemieckiej. 1857r.: Polaków - 42%, Żydów - 51%, Niemców - 7%.

1806 - 1807. Zniszczenia związane z wojną francusko - pruską. W Sierpcu zlokalizowano jeden z 52 magazynów etapowych armii francuskiej; stacjonuje tu dywizja kirasjerów gen. Hautpoulta. Także wojna francusko - rosyjska powoduje zniszczenia.

1807. Teren dawnego powiatu sierpeckiego włączono do powiatu mławskiego w departamencie płockim Księstwa Warszawskiego (od 1815r. obwód mławski departamentu płockiego w Królestwie Polskim).

1810. Ludność Sierpca zbliża się do stanu sprzed 200 lat (1.972 mieszkańców).

1818 - 1846. Wybrukowano ulice i place miejskie, prowadząc jednocześnie prace melioracyjno - modernizacyjne (poszerzanie i prostowanie ulic, niwelowanie spadków i in.). Prace modernizacyjne prowadzono z dużym rozmachem w l. 1818 - 1830, po upadku Powstania Listopadowego następuje ich spowolnienie. Najpierw (1819) wybrukowano Rynek i 5 przyległych ulic.

1819. Proboszcz sierpecki ocenia, że uczące się dzieci "znaczne w początkowych naukach postępy i korzyści odniosły". Szkoła mieści się w budynku niedaleko kościoła św. Ducha, nauczycielem jest Dominik Podgórski "patentowany i przysięgły przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego". Do szkoły uczęszcza 46 dzieci (na 150 zdatnych do nauki), w tym 6 żydowskich i 6 wyznania ewangelickiego. Liczba uczniów w 1828 dochodzi do 101.

1819. Władze Królestwa Polskiego wydają zakaz budowania w miastach domów drewnianych (ze względów p. - pożarowych). W Sierpcu aż do końca XIX w. zakaz ten nie był ściśle przestrzegany z uwagi na ubóstwo mieszkańców i bagniste podłoże znacznej części gruntów miejskich. W związku z tym w 1865r. na ogólną liczbę 343 domów, murowanych jest tylko 8 a w 1890 ok. 20.

1819. W Sierpcu istnieje 27 szynków "trunków ordynaryjnych", w tym 17 polskich i 10 żydowskich. Wpłaciły one miastu 2.430 zł podatku. Dochód miasta z dzierżawy prawa do pobierania opłat targowych wyniósł w tym roku 1.520 zł.

VII - VIII.1824, 1825. Fryderyk Chopin, spędzający wakacje w Szafarni, majątku rodziców swego kolegi szkolnego Dominika Dziewanowskiego, odwiedza także Rościszewo (wówczas w posiadaniu rodziny Jeżewskich).

1824. Szkoła w Żurominie zostaje podwyższona do stopnia wydziałowej (średniej). W tej postaci istniała do 1831r., kiedy została przeniesiona do Mławy.

1826 - 1889. W związku ze zwiększeniem się liczby mieszkańców - przy ubóstwie miasta i kilkakrotnych wielkich pożarach w XIX w. - radykalnie pogarsza się sytuacja mieszkaniowa w Sierpcu. W 1826r. przy 3.540 mieszkańcach istnieje 314 domów, w 1889 przy 6.726 mieszkańcach - 301 domów (22 osoby na dom!).

1827. Tylko 1,5% ( półtora procent) domów w Sierpcu to budynki murowane (Wyszogród - 56%, Pułtus - 34%, Płońsk - 9%). W 15 najmniejszych miasteczkach Mazowsza nie ma w ogóle budynków murowanych.

1828 lub 1829. W Sierpcu powstaje fabryka sukna i dywanów Józefa Sosnowskiego.

1829. Nad Sierpienicą, w pobliżu kościoła farnego, zbudowano szlachtuz (rzeźnię miejską).

6.VI.1830. Komisja Rządowa zezwala Żydom, którzy nabyli nieruchomości w części rządowej (lewobrzeżnej) Sierpca do zamieszkania w niej. Dotychczas w Królestwie Kongresowym obowiązywał nadal zakaz osiedlania się Żydów w tej części miasta.

1830. Za kwotę 6.748 zł 10 gr. wybudowano przy nowym rynku jatki miejskie. 12 pomieszczeń przeznaczono na jatki rzeźnicze, 8 na piekarnicze.

1830. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie odjęło właścicielowi, J. Pietrusińskiemu, administrację dóbr Sierpc - z uwagi na niespłacenie długu i odsetek. Na licytacjach w latach 1855 i 1856 brak było chętnych do nabycia dóbr (wraz z ciążącymi na nich długami). W 1857 nabył je Aleksander Jackowski, który odsprzedał je 24.VI.1860 Stanisławowi Turowskiemu. Ten w 1865 odsprzedaje je Komisji Rządowej.

1830. W Sierpcu działa 48 kupców (w trzech kategoriach określających zakres działalności: kupcy, kramarze, handlarze). Wpłacili oni w roku 1.934 zł podatku. Są to wyłącznie Żydzi. W tym czasie rzemieślników działa 352 (w tym 113 Żydów), którzy wpłacili 2.334 zł podatku. Najliczniejsze rzemiosła: szewcy (98), krawcy (38), piekarze (32), sukiennicy (25), zduni (22), rzeźnicy (14), garbarze (18), bednarze (13), cieśle(10).

1830 - 1837. Regulacja ulicy Klasztornej, naprawa murów ogradzających, brukowanie terenu wokół kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP, budowa schodów. W związku z osunięciem się części góry klasztornej przy pracach regulacyjno - melioracyjnych przeprowadzono prace zabezpieczające ("... utarasowanie góry i onej udarnowanie").

1830 - 1831. W powstaniu listopadowym wyróżnia się Kalikst Borzewski z Ugoszczy k/ Sierpca. Organizator powstania w Płockiem, dowodził m.in. 8 pułkiem ułanów, odznaczony złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po upadku powstania na emigracji, jego dobra skonfiskowano.

15.III.1831. Deklaracja obywateli miasta Sierpca przysięgających "... popierać sprawę wszelkimi siłami powstania narodowego ku ustaleniu bytu wolności i niepodległości narodu polskiego". Przysięgę na wierność Ojczyźnie i Narodowi Polskiemu podpisuje 800 mieszkańców Sierpca i okolic, w tym ok. 400 z Sierpca (200 chrześcijan i 200 Żydów). Chrześcijanie podpisują się w większości krzyżykami (analfabeci), wszyscy Żydzi umieli pisać.

IX.1831. W potyczce pod Sierpcem bierze udział jako kadet Barbara Bronisława Czarnowska (ur. 1810). Przez gen. M.Rybińskiego, Naczelnego Wodza, awansowana na podoficera i odznaczona srebrnym krzyżem wojskowym. Długo pamiętano o niej w tradycji tych okolic.

(1815.) 1831. Liczba ludności Sierpca w okresie Królestwa Kongresowego wzrasta o 313% (Płocka w tym okresie o 59%, Mławy o 76%).

Po 1831. W Sierpcu umieszczono rosyjski garnizon wojskowy. "Koszary kawalerii" znajdowały się na terenie między dzisiejszymi ulicami Piastowską a Braci Tułodzieckich, a "Koszary artylerii" u zbiegu ulic Mickiewicza i Słowackiego. Drewniane budynki koszar nie zachowały się.

1836. W Sierpcu zabłysły światła 3 pierwszych latarni ulicznych (rewerberowych).

Jesień 1836. Oddano do użytku mieszkańców dwie studnie publiczne z pompami (na Rynku i przy jatkach) wybudowane kosztem 1.449 złp. 15 gr. Dotychczas była jedna studnia publiczna przy Rynku.

1837. W Sierpcu erygowano parafię ewangelicką.

1837. Miasto wykupiło od Karola Gąseckiego, właściciela Mieszczka, place pod budowę ratusza. Budowy za kwotę 32.826 zł podjął się J.Pietrusiński, właściciel części Sierpca - (posiadał własną cegłę, wapno i drzewo). Budowę ukończono w 1841r. (po wielu perturbacjach). W ratuszu mieściła się Kasa, Odwach i mieszkanie dla burmistrza. W 1844 dobudowano wieżę z zegarem.

1838. W Sierpcu istnieją dwie szkoły elementarne (70 uczniów), niedzielna szkółka rzemieślnicza (powstała przed 1835r.), przyklasztorna szkoła dla dziewcząt.

1839. Zbudowano szlachtuz (rzeźnię miejską) nad Sierpienicą (na północ od kościoła farnego) - z osobnymi izbami rzeźniczymi dla chrześcijan i Żydów.

Lata 40 - te XIX w. Na iluminację Ratusza w "dni galowe" przeznacza się z budżetu miasta stałą sumę 9 rubli rocznie - tyle samo ile na sprzątanie wszystkich ulic i placów miejskich.

Lata 40 - te XIX w. W Sierpcu umieszczono stały garnizon rosyjski. W związku z tym, a także późniejszą organizacją starostwa, wzrosła liczba Rosjan w mieście (rodziny oficerskie, urzędnicy).

1841. Ukończono budowę ratusza miejskiego w Sierpcu (o cechach klasycystycznych). Jest to ratusz b. skromny, świadczący o ubóstwie miasta.

1841. W Bieżuniu urodził się Izaak Cylkow - sławny warszawski kaznodzieja żydowski, pisarz i tłumacz na język polski Pisma Świętego, rzecznik zbliżenia polsko - żydowskiego. "Dr Izaak Cylkow był bezsprzecznie poprzednikiem Cz. Miłosza".

IV.1843. Władze miejskie uzyskały zgodę na zwiększenie liczby targów w mieście z 6 do 10 w roku.

1853. Ukazuje się dzieło pt.: "Opisy zabytków starożytności w guberni płockiej" z akwarelami wykonanymi przez malarza Stronczyńskiego obrazującymi zabytki. 3 z nich dotyczą Sierpca (zespół klasztorny, kościół farny, "słup żydowski").

1845. Józef Pietrusiński buduje dwa domy murowane piętrowe. W 1865r. na ogólną liczbę 343 domów w mieście, było tylko 8 murowanych.

Ok. 1850. Apteki istnieją w Sierpcu (Adamskiego), Raciążu, Bieżuniu i Żurominie. Poza zarejestrowanymi funkcjonują "pokątne apteki" sprzedające lekarstwa taniej.

1855, 1867, 1873, 1894. Epidemie cholery w powiecie. W 1867r. zdziesiątkowała Żuromin, w 1894r. szczególnie Bieżuń. Dotknęła szczególnie ludzi ubogich i dzieci. Na cholerę zmarł w Sierpcu lekarz Wojciech Chrzanowski, w Bieżuniu felczer Józef Rajkowski. Grasują też epidemie szkarlatyny (płonica), malaria, odra. Powszechna jest gruźlica. Epidemiom sprzyja nędza, brak higieny i zdrowej wody, trzęsawiska i błota (wilgoć). Leczenie utrudnia brak szpitala w mieście.

1857. Sierpc liczy 5.149 mieszkańców - w tym Żydów 2.571 (51,2%) i Niemców 335 (6,6%). W tym czasie liczba mieszkańców Płocka wynosi 12.614, Mławy 3.500, Bieżunia 2.420, Żuromina 1.496.

VII.1859. Bunt włościan w dobrach bieżuńskich, stłumiony z pomocą wojsk carskich. Kuria biskupia płocka w liście pasterskim (30.VII) potępia chłopów. "Posłuszeństwo władzy, karność poddanych i zabezpieczenie stosunków zależności niższych od wyższych stanów jest duszą porządku społecznego (...) co zbacza z tego stanowiska jest dążeniem antyreligijnym, buntem podniesionym przeciw prawu Bożemu".

Koniec 1862 (lub początek 1863). W Sierpcu zorganizowano Kasę Oszczędnościową, która jednocześnie udzielała pożyczek najbardziej potrzebującym przy stopie 4% (lichwiarze pobierali 9 - 12% a nawet do 24% w stosunku rocznym).

1863. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych poleciła wykonać "plan regulacyjny całego miasta Sierpca z oznaczeniem na nim drugiego rynku". Przyjęła ze zrozumieniem argumenty: szczupłość Rynku, zwiększenie się liczby mieszkańców, brak targów w sasiednich miasteczkach.

I - XII.1863. Wydarzenia Powstania Styczniowego w pow. sierpeckim. Z uwagi na warunki terenowe, działania powstańcze mają miejsce głównie w południowo - wschodniej części powiatu (lasy żuromińskie i bieżuńskie) i na pograniczu pow. sierpeckiego i lipnowskiego. Ma miejsce kilkanaście bitew i potyczek z wojskami carskimi (oddział Kazimierza Wolskiego pod Unieckiem, Waleriana Ostrowskiego pod Żurominem, Jakoby'go pod Szczutowem, Teofila Jurkowskiego pod Kwaśnem i Sudragami, Seweryna Siemieńskiego pod Koseminem, Józefa Tłuchowskiego pod Kowalewem k/ Gozdowa i in.). Powstańcy ponoszą ciężkie straty przy minimalnych rosyjskich, jest to skutek braku uzbrojenia, braku synchronizacji działań poszczególnych oddziałów, niedoświadczenia i zarozumiałości dowódców. Pod koniec roku działania powstańcze wygasają, na co ma wpływ krytyczny stosunek do powstania w tej fazie kurii płockiej (biskup Wincenty Chościak - Popiel zakazuje nosić żałobę powstańczą). Natomiast księża parafii sierpeckich byli zwolennikami powstania. W powstaniu uczestniczyła głównie drobna szlachta zagrodowa i rzemieślnicy, ale także kilku właścicieli ziemskich i chłopi z niektórych wsi. Na ogół przychylnie byli ustosunkowani do powstania Żydzi, natomiast wrogo koloniści niemieccy.

21.I.1863. W Raciążu odbyła się narada powstańczych naczelników powiatowych oraz dowódców oddziałów z woj. płockiego. Zadeklarowane na naradzie liczby powstańców były bardzo zawyżone, wiele oddziałów powstańczych w ogóle się nie zmobilizowało lub szybko rozpadło.

25.I.1863. Zjazd przedstawicieli szlachty mazowieckiej sympatyzującej z "białymi" (przeciwnicy powstania) w Rumoce, pow. mławski (m.in. Julian Chełmicki, właściciel Kosemina). Uchwalono "powstanie wszystkimi siłami uspokoić, adres do cara o przebaczenie podać, Padlewskiego, Rolskiego, Kokosińskiego władzom moskiewskim wydać, rzemieślników zaś warszawskich do Prus wyprawić i tam do czasu wydania spodziewanego ułaskawienia przez cara przechować".

6 - 7.II.1863. Sierpc zajął oddział powstańczy Waleriana Ostrowskiego ogłaszając tu władze Rządu Narodowego (w Sierpcu nie stacjonowały w tym czasie wojska rosyjskie).


18 - 19.III.1863. W Koseminie stacjonuje naczelnik powstania na teren guberni płockiej - Zygmunt Padlewski. Tu otrzymuje dekret Mariana Langiewicza, dyktatora powstania, awansujący go na generała. Oddział Padlewskiego liczy ok. 1.250 ludzi, marnie uzbrojonych. 22 marca oddział ten został rozbity w okolicach Chraponi i Gorzewa, resztki Padlewski rozpuścił.

19.II.1864. Dekret uwłaszczeniowy cara Aleksandra II. W pow. sierpeckim chłopi otrzymali 51.990 dziesięcin ziemi, tj. 26,9% gruntów powiatu. Nadal dominuje wielka własność rolna. Największym majątkiem w okolicach Sierpca są dobra Rościszewo należące do Wilhelma Stegamanna liczące 8.026 mórg (1865r.).

8.XI.1864. Na podstawie ukazu carskiego zlikwidowano klasztor o.o. Reformatów w Żurominie (w konsekwencji udziału zakonników w powstaniu). Klasztor s.s. Benedyktynek w Sierpcu zaklasyfikowano do tzw. nieetatowych (zakaz przyjmowania nowych sióstr, likwidacja, gdy liczba zakonników spada poniżej 8).

1865. Mimo uwłaszczenia, parafie katolickie zachowują prawo do dziesięciny z ziemi (tzw. snopowa lub rekompensata w pieniądzach). Proboszcz sierpecki otrzymywał dziesięciny od mieszczan - rolników 61 rubli i z okolicznych wsi rządowych 3.456 rubli i 22 kopiejki.

Ok. 1865. Z jednego do dwu w tygodniu zwiększono ilość dni targowych w Sierpcu (wtorki i piątki).

1866. Szkoły ludowe elementarne utrzymuje ludność miast i gmin. W Sierpcu właściciele domów wpłacali na ten cel od 50 kopiejek do 1,5 rubla rocznie. W roku wpłacono w Sierpcu 389 rubli srebrnych, w Bieżuniu (1868r.) - 122 ruble 40 kopiejek.

1866. Upaństwowiono ziemskie dobra kościelne. Parafii w Sierpcu, posiadającej dotychczas 200 mórg ziemi, pozostawiono 3 morgi 16 prętów.

1866. Ukazem carskim zlikwidowano prywatną własność miast w Królestwie Polskim. W związku z tym Sierpc po 300 latach znów staje się jednolitym pod względem administracyjnym miastem po włączeniu w jego obręb części prawobrzeżnej.

1867. Z części powiatu mławskiego utworzono rozległy powiat sierpecki, w skład którego weszło 13 gmin: m. Sierpc, Białyszewo, Bieżuń, Borkowo, Gradzanowo, Gutkowo, Koziebrody, Kosemin, Lisewo, Raciąż, Rościszewo, Stawiszyn i Żuromin.

1867. W chwili powołania powiatu sierpeckiego miasto Sierpc liczy 5.015 mieszkańców.

1868. W Petersburgu wydano drukiem wspomnienia D. Bułancewa pt. "Zapiski łazutczika" ("Notatki sszpiega") opisujące m.in. wydarzenia z czasów Powstania Styczniowego na Ziemi Sierpeckiej.

1.VI.1869. Ukaz cara Aleksandra II w sprawie przemianowania najmniejszych miast na osady miejskie. W pow. sierpeckim do rzędu osad spadły miasta: Bieżuń, Raciąż i Żuromin.

1869. Fryderyk Pehlke otwiera browar przy ul. Farnej (z lodownią przy ul. Podgórnej). Działał do 1929r. Produkowano piwo jasne i ciemne, rozlewane do butelek, antałków (13 lub 25 litrów) i beczek (50 lub 100 litrów).

Ok. 1870. Zbudowano drugi plac targowy (Nowy Rynek) wykorzystując dawny niewielki plac targowy (Zielony Rynek) poszerzony aż w okolice Kościoła Św. Ducha (obecnie Plac Chopina).

1871. Zaczyna funkcjonować pensja dla dziewcząt sióstr Izabeli i Zofii Feist (początkowo dwuklasowa, potem czteroklasowa). Po śmierci przełożonej (Z.F.) pensję przejęły siostry Anna i Stanisława Piniarowiczówny. Mieściła się początkowo w pobliżu kościoła Farnego a potem przy ul. Płockiej 17 w domu A.Włoczkowskiego (6 klas, na piętrze internat dla dziewcząt zamiejscowych z rodzin ziemiańskich). Szkoła miała charakter ekskluzywny (ziemiaństwo, bogate mieszczaństwo). Dawała wykształcenie na poziomie progimnazjum.

1872 - 1897. Na skutek braku przemysłu i ubóstwa miasta, ludność Sierpca wzrasta stosunkowo wolno - w podanych latach o 17,5% (Kutno o 182%, Gostynin o 113%, średnio w Królestwie Polskim o 100%).

1878. Zostaje założona w Sierpcu księgarnia i czytelnia. Apteka w Bieżuniu (1882) prowadzi Agenturę Księgarską (przyjmuje zamówienia na dzienniki i czasopisma krajowe i zagraniczne, książki i obrazy).

1878. "Tygodnik Illustrowany" podaje, że Sierpc "miasto obecnie powiatowe, należy do najhandlownych w guberni płockiej".

1880. Na terenie powiatu istnieją 4 browary (10 robotników), 2 wytwórnie octu, 7 garbarni (10 robotników), 5 cegielni (20 robotników), huta szkła we Władysławowie (11 robotników), 2 wytwórnie guzików (9 robotników) produkujące na potrzeby armii carskiej, tartak w Bieżuniu, 2 olejarnie w Żurominie. Przemysł miejscowy podupada z uwagi na nowe technologie wymagające kapitału (szczególnie gorzelnictwo i browarnictwo).

1884. Uruchomiono komunikację omnibusową (dyliżanse) z Sierpca do Płocka. Jakość jej nie jest wysoka. "Ekwipaże (dwa są) toć budy bez kształtu, niewygodne, wywrotne, istne madejowe łoże dla podróżnych. W dnie szabatu nie kursują, chociażby największa liczba pasażerów się zebrała. Wloką się żółwiowo, mil sześć robią przez óśm godzin czasu (...). Pakuje się tyle osobników ile się da. (...) Żyd płaci od 15 do 30 kopiejek za kurs, gdy tymczasem stworzenie innego wyznania od 50 do 120".

1884. W Sierpcu rozpoczęto budowę okazałej drewnianej synagogi (na miejscu obecnej stacji benzynowej przy ul. 11 listopada).

1884 - 1887. Zbudowano cerkiew w Sierpcu wg projektu arch. Józefa Górskiego, budowniczego guberni płockiej. Należała do okazalszych i ładniejszych w guberni płockiej (obecnie, po przebudowie i rozbudowie, gmach sądu). Zachowano okazały portyk kolumnowy na całą wysokość budynku.

1888. W Sierpcu funkcjonują: szkoła dla dziewcząt (początkowa) S.S. Benedyktynek, pensja Z.Feist (38 uczennic) i dwie szkoły elementarne (osobne dla chłopców i dziewcząt). Liczba uczniów w okresie letnim bywa znacznie mniejsza niż w zimowym. Istnieją szkoły wyznaniowe: ewangelicka (16 uczniów) i żydowskie ( we wszystkich chederach 195 uczniów).

1888. W Sierpcu istnieje 120 sklepów i magazynów handlowych .W Żurominie 48 ( w tym tylko 2 polskie ).

1889. Sierpc posiada 3 szkoły początkowe, Sąd Pokoju V klasy, Urząd pocztowy i telegraf, 2 apteki, przytułek dla starców i ochronkę dla dzieci.

1889 - 1903 - 1904. Z miast i osad powiatu najwyższą ocenę współczesnych pod względem higieny i estetyki posiada Bieżuń: "Miasteczko schludne, wybrukowane w 1889 r. zawsze suche wskutek dobrych spadów do rzeki" . " Tonie w drzew zieleni" itd. Najgorszą - Żuromin : " Rozłożony obok szeregu niezwykle dużych rowów przedstawia on widok nędzy, prawie ohydny". "Kto nie widział na własne oczy ,ten nie dałby wiary ,że coś podobnego istnieje w środku Europy".

1890. Z uwagi na brak przemysłu i ubóstwo wsi, powiat sierpecki przoduje w gub. płockiej w emigracji . W latach 1890-1903 na emigrację stałą ,głównie do USA wyjeżdża ze wsi powiatu 3566 osób. W 1908 r. wyemigrowało z powiatu 1173 osoby .Jeszcze większy zasięg ma emigracja sezonowa , głównie do Niemiec (l. 1903 - 1904 - 7500 osób). Z uwagi na przewagę wśród emigrantów mężczyzn , na 100 mężczyzn w powiecie przypada 107 kobiet.

1891. Rozpoczyna działalność księgarnia i wypożyczalnia książek Arnolda Włoczkowskiego. Prowadzi także kolportaż książek i czasopism.

Ok. 1890. Sporządzono urzędowy plan miasta Sierpca z opisami w języku rosyjskim. Plan ten będący cennym źródłem informacji o stanie miasta, znajduje się obecnie w Muzeum Wsi Mazowieckiej.

1891. Robotnicy folwarczni otrzymują wynagrodzenie roczne w naturze tzw. ordynarię. Wynosiła ona 8-11 korcy żyta ( Sułocin - 8,Kosemin -7) .Wynagrodzenie dzienne robotników najemnych w czasie żniw wynosi 93 kopiejki.

1892. Ulega likwidacji szkoła dziewcząt istniejąca przy klasztorze S.S. Benedyktynek - z uwagi na brak sióstr do jej prowadzenia (od 1864r. nie wolno było do tego klasztoru "nieetatowego" przyjmować nowicjuszy). Cieszyła się dużą popularnością, szczególnie wśród zamożnej szlachty: uczennice mieszkały w internacie. Szczególnie popularna była za czasów przeoryszy Tulskiej (ciotki Marii Konopnickiej ).

1896. Rozpoczyna działalność pensja dla dziewcząt Anny Piniarowicz, nawiązująca do tradycji szkoły żeńskiej sióstr Feist.

1897. Czytać umie tylko 28,6% społeczeństwa sierpeckiego, pisać jeszcze mniej. Alfabetyzacja posuwa się powoli z uwagi na rzadką sieć szkół i ich zły stan, naukę w języku rosyjskim i niechęć wielu rodziców do posyłania dzieci do szkoły ( w Rościszewie w 1865 r. w zimie do szkoły uczęszcza 60 dzieci , w lecie tylko ok.10 - wykorzystanie ich do prac w gospodarstwie).

1897. W XIX wieku na teren powiatu sierpeckiego napływają koloniści niemieccy ale, z uwagi na złe warunki ekonomiczne, w mniejszej liczbie niż do powiatów sąsiednich. W 1897 r. w powiecie mieszka 2,534 Niemców co stanowi 3,7% ogółu ludności ( w rypińskim - 10,9% , w lipnowskim- 18,8%)

1898. Schronisko dla chorych i ubogich istniejące w Sierpcu od II poł. XIX w. zamknięto z uwagi na brak funduszy.

Lata 90 -te XIX w. Stan lokali szkolnych jest przeważnie bardzo zły "... dzieci nie tylko siedzieć ale i stać nie mają gdzie"(Bieżuń ), "sufit mocno nagięty stanowi niebezpieczeństwo dla uczących się dzieci" (Lelice), lokal "... jest tak wilgotny że ze ścian leje się woda . W skutek tego wiele dzieci skarży się na reumatyzm i zimnicę"(Żuromin).

20.VI.1900. We wsi Dąbrówki, gm. Borkowo, Anastazja Jankowska uchodząca za czarownicę, została ciężko poraniona przez małżeństwo Przeradzkich widłami i kijami. Podejrzewali, że przez czary Jankowskiej ich syn zachorował na suchoty. "Stan chorej jest bardzo ciężki, chociaż nie bez nadziei uratowania (...). Przeradzcy zostali aresztowani i zapewne surowo zostaną przez sąd ukarani za swoją ciemnotę".

30.IX.1900. Powstaje Straż Ogniowa Ochotnicza Sierpecka (pierwsza w powiecie ale bardzo późno, bo jest w Gostyninie już w 1879r.). Pierwszym prezesem jest Jakub Rudowski, naczelnikiem Stanisław Strygner. Zatwierdzony zarząd z 1904r.: prezes - lekarz Edmund Gajzler, naczelnik - lekarz Franciszek Gumowski. W 1909r. Przy Straży zorganizowano orkiestrę, która "odegrała" dużą rolę w życiu kulturalnym miasta. Do 1939r. straż wyposażona była w sikawki ręczne (każda uruchamiana przez 8 ludzi). Pierwszy samochód pożarniczy otrzymała w czerwcu 1939r. Do czasu powołania w 1980r. straży zawodowej była to jedyna straż w mieście.

25.XI.1900. Urodził się w Bieżuniu Stefan Gołębiowski - wybitny poeta i pedagog, działacz społeczny, organizator i pierwszy dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Bieżuniu, inicjator i współorganizator Muzeum Małego Miasta.

1900. "Echa Płockie i Łomżyńskie" informują: "Nie było miasteczka powiatowego w gub. płockiej, gdzie jarmarki dochodziłyby do takich rozmiarów, jak w błotnistym Sierpcu i gdzie kwitło tak złodziejstwo. W czasie jarmarku przebywało 500 złodziei z różnych stron (...) jedni kradli ubrania, drudzy pieniądze, inni konie, bydło itp. W ciągu jednego jarmarku straty uczynione przez złodziei wynosiły po kilka tysięcy rubli".

1900. W Sierpcu powstaje Biblioteka Żydowska (ul. Warszawska 16); w 1929r. liczy ona 3570 tomów i obsługuje 130 czytelników (zbiory w językach: jidisz, hebrajskim i polskim).

Początek wieku XX. Ożywia się wytwórczość w Sierpcu. Czołowym przemysłowcem jest Jakub Rudowski. Rozbudowuje i unowocześnia odziedziczoną cegielnię, uruchamia duży młyn parowy i pierwszą elektrownię w mieście.

1900 - 1914. Wielostronną działalność kulturalną prowadzą Ochotnicze Straże Pożarne: koncerty, majówki, przedstawienia teatralne i jasełkowe. Są to także imprezy odpłatne (na potrzeby OSP w Sierpcu, Bieżuniu i Raciążu).

1900. Parafianie sierpeccy nie zgadzają się z decyzją kurii biskupiej o przeniesieniu z Sierpca do innej parafii ks. Bobińskiego, rektora kościoła poklasztornego ("on sam ci to podsycał ferment"). Kilka tygodni okupowano dom księdza by nie dopuścić do wywiezienia go z miasta. "Bunt" stłumił oddział Kozaków z Lipna wezwany przez władze administracyjne. Po tym incydencie wybijano szyby na plebani; ks. proboszcz Jan Gęsty, opuścił placówkę sierpecką. Następny proboszcz, ks. Jan Fabianowicz, zapisał w kronice parafialnej: "Nie chcę już wspomninać, ile utrapienia, zgryzoty i przykrości poniosłem od początku przy pracy nad poprawą łyków sierpeckich, buntem rozwydrzonych... Ile paszkwilów, anonimów!"

1901. Rozpoczynają działalność Towarzystwa Drobnego Kredytu w Sierpcu i Żurominie. W Sierpcu od 1922r. TDK działa pod nazwą Bank Spółdzielczy (do II wojny).

1903. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Petersburgu zatwierdziło "Ustawę Towarzystwa Śpiewu w Sierpcu pt. "Lutnia" (wg innych źródeł - 1904r.).

1903. Gubernator płocki, Nejdhardt, kończąc wizytację Sierpca, zaleca władzom miasta: naprawić natychmiast bruki w mieście, wzmocnić oświetlenie na ulicach, zbudować nową rzeźnię w innym miejscu (z uwagi na odór w mieście), zadbać o należyty wygląd szkół.

1904. Udział własności chłopskiej w gruntach powiatu wynosi 41,6% (1864r. - 26,9%). Postępuje parcelacja majątków obszarniczych.

1904. Domy murowane stanowią już 10% zabudowy Sierpca.

1904. Anonimowy autor w czasopiśmie "Ziarno" (Nr 53) pisze, że miasto Sierpc "... leży w posępnej kotlinie. Miejscowość to niezdrowa, malaryczna, przez różne choroby często nawiedzana. Samo miasto, brudne i niechlujnie utrzymane, wlecze się jakąś linią zygzakowatą, bez odrobiny gustu i symetrii zabudowane. Domy przeważnie drewniane, czarne, szpetność miasta niezmiernie powiększają tym, że stoją zwrócone do ulicy, jedne szczytem drugie frontem (...). Bruk ulicy a oświetlenie nędzne dopełniają całości".

1905 - 1906. W wydarzeniach narodowych i rewolucyjnych bierze aktywny udział ludność pow. sierpeckiego. Żądania przywrócenia języka polskiego w urzędach, 24.X - początek strajku szkolnego w Sierpcu, 21.XI - w Żurominie i Bieżuniu itd., 10.XII - powiatowy zjazd nauczycieli w Rościszewie z udziałem społeczeństwa (400 osób), 21.XII - rezolucja wszystkich gmin powiatu w sprawie polonizacji szkolnictwa i urzędów, 21.XII podobne postanowienie sędziów i ławników gminnych. Liczne aresztowania z tego tytułu sędziów, ławników, wójtów. Pod koniec stycznia 1906r. opór wygasa. Znaczna część żądań została uwzględniona, m.in. nauczania w szkołach elementarnych w języku polskim.

26.VIII.1906. W Sierpcu powstaje Koło Polskiej Macierzy Szkolnej. W październiku 1906r. otwarto bibliotekę i czytelnię, 7 stycznia 1907r. nową szkołę elementarną z językiem polskim, prowadzono koło samokształceniowe, które właściwie było zamaskowanym gimnazjum, rozpoczęto przygotowania do otwarcia gimnazjum.

1906. Polska Macierz Szkolna zakłada szkołę elementarną z polskim językiem nauczania (nauczyciel - Józef Wierzbowski). Mieściła się w klasztorze, w "przejściu pod arkadami".

1906. Piotr Tułacz otwiera cukiernię przy ul. Płockiej. Szczególnie popularna w 20 - leciu międzywojennym; spadkobiercy prowadzą ją do dziś.

1907. Ludwik Węglewski buduje pierwszy w Bieżuniu dwupiętrowy dom murowany i uruchamia duży, nowoczesny sklep spożywczo - kolonialny, skład win i restaurację. Nazywano go "bieżuńskim Wokulskim".

1908. Powstaje Sierpecki Oddział reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Płockiego. Akces zgłosiło aż 345 osób (!), czyli trzy razy więcej niż w Płocku. Prezesem został rejent Wacław Gurbski. Gros członków to ziemianie. Przy oddziale czynna jest biblioteka otwarta w środy i niedziele w godz. 1800 - 2000. Prowadzą ją: Halina Radomyska, Maria Gurbska i Józef Wierzbowski (1913r. - 1322 wol.). TNP przejmuje majątek Polskiej Macierzy Szkolnej, której działalność zostaje w guberni płockiej zawieszona.

1908. W Żurominie powstaje samodzielna parafia katolicka.

1908 - 1914. Funkcjonuje, przy ul. Farnej w domu Wyczałkowskiego, Dom Ludowy nad którym opiekę sprawuje oddział TNP.

1909. Przy Ochotniczej Straży Pożarnej w Sierpcu powstaje orkiestra dęta, która odgrywa później ważną rolę w życiu kulturalnym miasta.

1909. Uruchomiono samochodowe połączenie pasażerskie Sierpca z Płockiem i Rypinem.

10.VIII.1910. Bojówka Organizacji Bojowej PPS dokonała napadu na konwój pocztowy na drodze w pobliżu Zbójna. Zabito 18 żołnierzy ochrony i 5 chłopów zabranych na podwody. Łupem padło około pół miliona rubli.

1911 - 1913. Wzniesiono kościół ewangelicki w Sierpcu (obecny kościół p.w. Św. Maksymiliana Kolbego) wg projektu arch. Bolesława Zienkiewicza.

1912. Nasila się walka społeczeństwa z plagą powszechnego pijaństwa. Zebranie gminne w Bieżuniu podjęło uchwałę w sprawie zamknięcia karczem i szynków w mieście, ostatni zamknięto w końcu 1913 roku.

1913. Rozpoczyna działalność żydowskie Towarzystwo Oszczędnościowo - Pożyczkowe w Sierpcu (od 1926r. pod nazwą Bank Udziałowy Spółdzielczy; Stary Rynek 10). Działa również Żydowski Bank Kredytowy.

Przed 1914. Dwie miejskie szkoły elementarne połączono w jedną
(Trikłassnoje Gorodskoje Ucziliszcze). Nauczyciele: Bębenowska, Olechowicz, Dębski, Gierzyński (ojciec późniejszego znanego działacza społeczno - oświatowego, prezesa Tow. Naukowego Płockiego, Tadeusza G.). W Sierpcu istnieją też prywatne komplety przygotowujące dziewczęta do szkoły średniej (Gumowskiej, Goszczyńskiej, Korejwo).

Przed 1915. W Sierpcu działa Towarzystwo Muzyczne "Lutnia" pod kierownictwem nauczyciela muzyki Borysa Ignatienki (Rosjanin), zasłużone dla rozwoju życia muzycznego w mieście (m.in. orkiestra smyczkowa licząca do 25 członków).

IX.1914 - VII.1915. Długotrwałe walki między wojskami rosyjskimi i niemieckimi w okolicach Sierpca. Zniszczeniu uległo ok. 20% zabudowy miast i wsi powiatu, w niektórych wsiach 70 - 75% (Karniszyn, Lipniak, Kondrajec Pański, Polik, Września, Kraszewo i in.). 19.IX.1914r. Niemcy po raz pierwszy zajmują Sierpc (12.II.1915r. w sposób trwały).

IX.1915. W Sierpcu powołano Komitety Obywatelskie: Powiatowy (prezes Ignacy de Thun z Koziebród) i Miejski (prezes Wacław Gurbski). Mają za zadanie nieść pomoc poszkodowanym przez działania wojenne i reprezentować społeczeństwo wobec okupanta.

1915. Natychmiast po zajęciu Sierpca dowódca niemiecki rozkazuje dostarczyć następnego dnia wojsku 500 funtów chleba i 400 cetnarów owsa. Okupant rekwiruje chłopom większość koni, bydła, świń i ptactwa domowego. Nakładane są kontrybucje za rzekome sprzyjanie Rosjanom; grzywny i aresztowania dotykają wielu Polaków (m.in. aresztowano W. Gurbskiego, prezesa Miejskiego Komitetu Obywatelskiego). Ludność wykorzystywana jest do robót drogowych.

1915 - 1916. Werbunek ludzi na roboty w Niemczech; łapanki w tym celu na ulicach miast i wsi.

1915 - 1918. Przedłużająca się wojna,brak zatrudnienia, grabieżcza polityka okupantów niemieckich, powodują powszechną nędzę i głód. Od 1.IX.1915r. obowiązują przydziały kartkowe dla ludności miejskiej (na 1 osobę - 20dkg chleba i 20dkg mąki - od 1.IV.1917r. - 12dkg). Chłopi mogą mleć zboże tylko na mąkę żytnią razową. Zimę 1917/1918 nazwano "brukwianą". W końcowym okresie wojny powszechnie szerzą się epidemie tyfusu plamistego i brzusznego oraz grypy ("hiszpanka").

22.I.1916. "Ordynacja powiatowa" wydana przez władze okupacyjne. Miasta i gminy powiatu tworzą związek komunalny dla "samodzielnego zarządzania swoimi sprawami na prawach korporacyjnych" (opieka nad biednymi, zdrowie mieszkańców, budowa dróg i in.).

19.VI.1916. Wznawia działalność w Sierpcu Koło Polskiej Macierzy Szkolnej, nawiązujące do bogatej działalności w l. 1905 - 1907. Naczelne zadanie: utworzenie męskiej szkoły średniej.

VI.1916. Zarządzeniem Generała Gubernatora Warszawskiego połączono powiaty: płocki, płoński i sierpecki w jeden powiat płocki (landrat: Malinkrodt). W skład sejmiku tego powiatu, z dawnego powiatu sierpeckiego wchodzi 3 ziemian (L.Chełmicki z Franciszkowa, S.Ożarowski z Borkowa, I. de Thun z Koziebród), 2 bogatych chłopów (J.Kamiński z Uniejewa, Z.Gumiński z Rościszewa) oraz rejent Wacław Gurbski z Sierpca.

20.IX.1916. Inauguracja zajęć szkolnych w Progimnazjum Męskim Filologicznym (4 - klasowym). Dyrektor - dr Ignacy Szmidt (później poseł RP w Brazyli). Naukę podejmuje 115 uczniów. Nauczycielami byli przeważnie byli studenci Uniwersytetu Warszawskiego (zamkniętego przez Niemców). W pierwszym roku uruchomiono 3 klasy, w drugim - 4 - tą (w 1922r. przekształcone w pełne gimnazjum). Kategoryczny postulat właściciela Progimnazjum - Oddziału Sierpeckiego Polskiej Macierzy Szkolnej: "...winno być szczerze katolickie i narodowe". Szczególnie zasłużeni dla powstania szkoły: W.Gurbski, ks. W.Melcher, J.Rudowski, J.Radomyski, St.Ożarowski, W.Chyżyński.

17.X.1916. W Sierpcu urodził się Tadeusz Paciorkiewicz - wybitny kompozytor, organista i pedagog (zm. 1998.). Był wieloletnim wykładowcą w PWSM (później: Akademia Muzyczna) w Warszawie, w l. 1969-71 rektor tej uczelni. W dorobku kompozytorskim ma m.in.: operę "Romans gdański", opery radiowe "Usziko" i "Ligea" oraz balet "Legenda Warszawska".

5.XI.1916. Monarchowie Niemiec i Austro - Węgier wydają Akt Niepodległości Królestwa Polskiego. Przewiduje on uprawnienia polityczne i samorządowe dla ludności polskiej i udział wojskowy Polaków w wojnie po stronie Niemiec. Społeczeństwo sierpeckie odnosi się do Aktu i powołanej przez okupantów polskiej Tymczasowej Rady Stanu nieufnie, jako do posunięcia taktycznego w obliczu trudności państw centralnych.

1.XII.1916 - 10.II.1917. Nabór ochotniczy do Legionów Polskich w myśl Aktu Niepodległości Polski wydanego przez cesarzy austriackiego i niemieckiego. Zainteresowanie służbą w Legionach jest niewielkie. Z powiatów sierpeckiego i płockiego zgłosiło się tylko 54 ochotników: "...zgłasza się niewiele ochotników i to przeważnie materiał lichy i nieodpowiedni". "...idąc przeciw Rosji szedłby brat przeciw bratu" (Bożewo). "Pójdę do wojska jeśli Niemcy przestaną rekwirować i będzie rząd narodowy" (Rościszewo). "Nam się nie spieszy" (Kosemin).

1916. Powstają powiatowa i miejska Rady Opiekuńcze organizujące akcje samopomocowe społeczeństwa. Są one bardzo aktywne. Na czele powiatowej stoi ks. kanonik Władysław Melcher, a na czele Miejskiej - rejent Wacław Gurbski. (m.in. trzy ochronki dla dzieci, internat dla bezdomnych dzieci z Warszawy, przytułek dla starców, wspomaganie szkół i najbardziej potrzebujących rodzin).

1916. Niemcy budują wąskotorową linię kolejową Toruń - Sierpc (w celu wywozu do Niemiec zboża, drzewa itp.). Później przedłużono ją do Nasielska.

Koniec 1916. Polska Organizacja Wojskowa dokonuje udanego zamachu na niemieckiego komisarza policji w Sierpcu - Gintrowskiego (wykonawca: Henryk Tułodziecki).

1916 - 1918. Ostre kontrowersje ideowo - polityczne wśród ludności powiatu: Endecja (ziemiaństwo, rejent W. Gurbski) jest przeciwna jakiejkolwiek formie współpracy z Niemcami, których uważa za głównych wrogów - także tworzeniu Legionów walczących po stronie Niemiec, PPS (inteligencja i część chłopów) wiąże nadzieje z Legionami J. Piłsudskiego.

1916 - 1918. Na terenie powiatu rozwija się podziemna działalność Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) związanej z J.Piłsudskim - szkolenia wojskowe i polityczne. Oddziały w Sierpcu, Bieżuniu, Rościszewie, Grąbcu, Żabowie (1917 - ok. 150 członków). Niemcy początkowo odnoszą się do jej działalności neutralnie, następnie, gdy nasiliła się, ostro ją zwalczają. Komendant powiatowy Mieczysław Bem (później Sobieski), komendant w Grąbcu - Henryk Tułodziecki (także komendant Oddziału Bojowego na Okręg Płocki). Pod koniec 1917r. POW nasila akcję dywersyjną przeciw Niemcom.

IX -XII.1917. Ochotniczy zaciąg do Polskich Sił Zbrojnych (Polnische Wehrmacht) w ramach armii niemieckiej ogłoszony przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego. Zainteresowanie większe niż werbunkiem do Legionów Polskich (wstępują także niektórzy członkowie POW).

1.X.1917. Szkolnictwo przechodzi w ręce polskie.

Ok. 1917. Rozebrano kopuły na cerkwi (3) i kaplicę na cmentarzu prawosławnym (cmentarz zlikwidował ks. Wincenty Chabowski). Cegłę i kamienie z kaplicy zużyto na budowę ogrodzenia kościoła farnego.

1917. Powstaje Żydowski Klub Sportowy "Makabi". Później własne kluby tworzą też Bund ("Morgenstern") i Poalej - Syjon Lewica ("Stern").

9 - 13.XI.1918. Władzę w Sierpcu i powiecie przejmują Polacy. Komisarzem Narodu Polskiego na powiat sierpecki został mianowany Kazimierz Dziewanowski. W niemieckim garnizonie sierpeckim powstaje Rada Żołnierska. 9.XI. POW z Kisielewa opanowuje 4 samochody wojskowe w Grąbcu. Polacy przejmują w zarząd urząd powiatowy, pocztę, zarząd zbożowy, magistrat, stację kolejki wąskotorowej, zwalniają więźniów. 10 - 13.X. oddziały niemieckiego wojska, policji i administracja ewakuują się poza granice Królestwa Polskiego.

13.XI.1918. Pierwszym naczelnikiem powiatu sierpeckiego zostaje mianowany Ignacy Konarzewski. Powołano też Komitet Wykonawczy Sierpeckiej Rady Powiatowej. 1000 - uroczyste nabożeństwo dziękczynne w kościele farnym. Potem zebrani formują pochód. Do zebranych przemawia z balkonu Ratusza burmistrz - rejent Wacław Gurbski.

31.XII.1918. Powiat sierpecki w II Rzeczypospolitej Polskiej zajmuje powierzchnię 1.161 km2 i obejmuje 2 miasta (Sierpc, Raciąż), 2 osady miejskie (Bieżuń, Żuromin) i 12 gmin (Białyszewo, Bieżuń, Borkowo, Gradzanowo, Gutkowo, Koziebrody, Lisewo, Raciąż, Rościszewo, Stawiszyn, Żuromin). W 1923r. do pow. sierpeckiego włączono gminę Gójsk. W 1925r. prawa miejskie odzyskał Żuromin.

1918/1919. Wpływy radykalnej lewicy (komuniści i lewicowi socjaliści) są w pow. sierpeckim niewielkie. Rada Delegatów Robotniczych powstaje jedynie w Raciążu (24.XI.1918). Posterunki Milicji Ludowej w Sierpcu i in. miejscowościach są energicznie likwidowane przez endeków i zwolenników J.Piłsudskiego.

1918. Rozpoczyna działalność pierwsze sierpeckie kino (nieme) - przy ul. Płockiej 23 (w budynku, gdzie do niedawna mieścił się sklep młynarski). W czasie seansów przygrywała 3 - osobowa orkiestra żydowska (skrzypce, kontrabas, trąbka). Właściciel - Jakub Rudowski.

26.I.1919. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego największy sukces zanotowało Polskie Zjednoczenie Ludowe, na które głosowało 49,9% wyborców (prawica ludowa zdominowana przez ziemiaństwo).

1919. W Radzie Miejskiej Sierpca zasiada 13 Polaków i 11 Żydów. W latach późniejszych reprezentacja Żydów zmniejsza się do 5 z uwagi na spadek odsetka ludności żydowskiej w mieście i rozbicie elektoratu przez wystawienie kilku list. Istnieje też odrębny zarząd gminy żydowskiej, zajmujący się głównie sprawami religijnymi i opieką nad ubogimi. Gmina żydowska jest zdominowana przez ortodoksów, zwalczających syjonizm, lojalnych wobec państwa polskiego.

1919 -1928. Postępuje parcelacja dużych majątków ziemskich. W pow. sierpeckim rozparcelowano 5.977 ha. Powierzchnia wielkiej własności ziemskiej zmniejszyła się z 27.818 ha w 1921r. do 20.901 ha w 1931r.

1919 - 1928. Wciąż pełniej realizowany jest obowiązek szkolny. W roku szkolnym 1919/1920 uczy się 58% dzieci w wieku obowiązku szkolnego, w r.1927/1928 - 96%. Jednak 7 - klasowe koedukacyjne szkoły podstawowe istnieją tylko w miastach, na wsi dominują szkoły 1 - klasowe. W roku 1930 analfabeci to 30% ogółu mieszkańców.

11.VII.1920. W związku z zagrożeniem bolszewickim w Sierpcu powstaje Rada Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa pod przywództwem rejenta Wacława Gurbskiego.

VII - VIII.1920. Zgłaszają się ochotnicy do wojska polskiego w związku z wojną polsko - bolszewicką. Z powiatu do 1000 (liczba raczej zawyżona), z Sierpca do 22.VII.1920r. - 79. Ochotnikami byli głównie pracownicy umysłowi, rzemieślnicy i starsza młodzież gimnazjalna (chłopcy uchylający się od walki byli wydalani z gimnazjum).

11 - 23.VIII.1920. Sierpc jest okupowany przez wojska bolszewickie. Mieści się tu sztab polowy 4 armii sowieckiej. Zostało zamordowanych kilku właścicieli ziemskich, rządców majątków i urzędników (m.in. Antoni i Michał Przybojewscy z Łukomia, Jan Targowski z Rościszewa, Władysław Rychter z Chamska, Lejba Szampan z Suska i N.Wrona ze Stefankowa).

VIII - IX.1920. Represje wobec osób współpracujących z bolszewikami, szczególnie działaczy Związku Zawodowego Pracowników Rolnych oraz ludności żydowskiej i niemieckiej. M.in. za udział w zabiciu Władysława Rychtera z Chamska rozstrzelany został Paweł Stal.

Jesień 1920. Próby przywrócenia kary chłosty w niektórych majątkach ziemskich, zwłaszcza wobec robotników którzy sprzyjali bolszewikom. Szczególnie drastyczne przypadki to Piastowo (właściciel Kazimierz Wiśniewski) i Lelice (właściciel Kazimierz Gościcki).

28.VIII.1920. Do Sierpca przybywa premier Wincenty Witos i minister spraw wewnętrznych Leopold Skulski. Spotkali się z władzami i społeczeństwem oraz zapoznali z rozmiarami zniszczeń wojennych.

30.IX.1921. Powiat sierpecki liczy 68.915 mieszkańców, w tym: Sierpc 6.722, Raciąż - 4.515, Żuromin - 3.962. W mieście Sierpcu katolicy stanowią 56,3%, żydzi (wyznanie mojżeszowe) - 42,6%, ewangelicy - 0,9%.

1921. Doskonale rozwija się Spółdzielnia Spożywców "Zgoda" w Sierpcu (423 członków). W l. 1921 - 1926 istnieje Robotnicze Stowarzyszenie Spożywców pow. sierpeckiego. W 1934r. powołano z inicjatywy Związku Ziemian, Spółdzielnię Rolniczą. Powstają też Gminne Kasy Pożyczkowo - Oszczędnościowe (Bieżuń - 1927).

1921. Pierwszy klub piłkarski dla młodzieży polskiej w Sierpcu założył Feliks Szymski. Zawody rozgrywano na prowizorycznym boisku przy ruinach cerkwi, a później za targowicą. Czołowy sponsor: ogrodnik Mieczysław Wochowski (wozy na mecze wyjazdowe). W 1926r. powstaje KS "Unia" (patronat: OSP, "Strzelec" i Stow. Młodzieży Katolickiej).

1922. Do miasta Sierpca przyłączono wsie: Włóki Małe (obecnie ul. Reymonta) i Włóki Piaski (obecnie ul. Kilińskiego) z terenu gminy Borkowo.

1922 - 1939. Łącznie w latach międzywojennych świadectwo dojrzałości w Gimnazjum i Liceum w Sierpcu uzyskało 296 osób. Pierwszym absolwentem (i jedynym w 1922r.) był Henryk Bojanowski składający egzaminy w Płocku.

1922 - 1939. Starostowie sierpeccy: Zygmunt Czaplicki, Leon Rożałowski, Stefan Morawski (od 1.IX.1936r., gdy Rożałowski został starostą płockim).

1923. Powiat liczy 72.102 mieszkańców (1913r. - 85.962). Spadek w poprzednim 10 - leciu to efekt wojny i związanych z nią epidemii, głodu, wysiedlenia osadników niemieckich w pierwszym okresie wojny (większość nie powróciła) oraz emigracji.

1923. Kierownictwo Gimnazjum Męskiego powierzono ks. dr Leonowi Pomaskiemu, doskonałemu organizatorowi i pedagogowi, co zapoczątkowało dynamiczny rozwój szkoły, przeżywającej w latach poprzednich kryzys. W 1925r. otrzymuje ona na własność budynek przy ul. Płockiej 40 od stowarzyszenia "Rolnik" pod kierownictwem Jakuba Rudowskiego.

1923. Funkcję rabina (przywódcy duchowego) sierpeckiej gminy żydowskiej obejmuje Joszua - Heszel Dawid Goldszlak, świetny kaznodzieja, a podrabina Dawid Klejman.

30.VI.1924. Oddano do użytku linię kolejową normalnotorową Nasielsk - Sierpc oraz budynek dworca PKP (budowniczy Jan Jaroszyński). Tory kolejki wąskotorowej na tej trasie rozebrano.

1924. Przy Komendzie Powiatowej Policji Państwowej powstaje Biblioteka Rodziny Policyjnej (ul. Stodólna - obecnie Narutowicza). W 1929r. liczy 2010 wol. i 168 czytelników, w latach późniejszych znacznie więcej.

1926. Od tego roku Sejmik Powiatowy utrzymuje instruktora rolnego, 3 lekarzy weterynarii, ambulanse weterynaryjne w Bieżuniu i Raciążu. Działa intensywnie na rzecz poprawy jakości bydła, melioracji, komasacji gruntów.

1926 - 1928. Przeciętne plony zbóż z hektara w pow. sierpeckim: pszenica - 9,4 q, żyto - 10q, jęczmień - 10,7q, owies - 10,3q. Wyższe niż przeciętne w województwie warszawskim.

1926 - 1928. Na fundamentach dawnej cerkwi (z wykorzystaniem części ścian zewnętrznych) wybudowano gmach starostwa. Mieści on Urząd Powiatowy, Urząd Ziemski, Powiatową Komendę Policji, Pow. Komendę Straży Pożarnej, Pow. Komendę Przysposobienia Wojskowego, urząd Powiatowego Lekarza Weterynarii i mieszkanie starosty.

1927. Z połączenia gimnazjum męskiego i prywatnej 5 - klasowej szkoły żeńskiej humanistycznej (pensji) Anny Piniarowiczówny powstaje Koedukacyjne Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej. Dyrektorem szkoły zostaje ks. dr Leon Pomaski, a z - cą dyrektora do spraw wychowawczych - Anna Piniarowiczówna.

1927. Na zawodach w Poznaniu Ochotnicza Straż Pożarna z Sierpca zajęła 5 miejsce wśród drużyn miejskich, a OSP z Bledzewa 4 miejsce wśród drużyn wiejskich.

1928. Władza powiatu i miasta podejmują decyzję o budowie w Sierpcu Domu Ludowego, potem nazwę zmieniono na "Dom Kultury im. Marszałka Józefa Piłsudskiego".

1928. Strajki w Fabryce Maszyn i Narzędzi Rolniczych "Sierpczanka" w związku z likwidacją oddziału murarskiego i ograniczeniem zatrudnienia. W sierpniu strajkują robotnicy sezonowi w majątku Rościszewo.

III.1928. W pierwszych po zamachu majowym J.Piłsudskiego wyborach klęskę w pow. sierpeckim poniosła prawica (endecja, PSZ "Piast", ChD). Wielki sukces PPS (22,6%) a na wsi PSL "Wyzwolenie" (o orientacji lewicowej).

11.VII.1928. Przejazdem bawił w Sierpcu prezydent Ignacy Mościcki (w drodze do Rypina). Przywitał się ze starostą i burmistrzem oraz przedstawicielami różnych organizacji i stowarzyszeń, wysłuchał petycji w sprawie konieczności upaństwowienia gimnazjum. "Tak jak program przewidywał Pan Prezydent bawił dziesięć minut. Po przejściu za bramę (honorową - red.) wsiadł do posuwającego się samochodu - orkiestra znów gra hymn narodowy".

VIII - X.1928. Ukazuje się tygodnik "Głos Sierpecki". Jego kontynuacją (?) jest "Kronika Sierpecka" wydawana w październiku 1928. Krótki żywot mają również: "Życie Sierpeckie" (organ BBWR, styczeń 1929r.) oraz "Echo Powiatu Sierpeckiego" (grudzień 1932r.).

Po 1928. Zbankrutował największy zakład produkcyjny w Sierpcu - Fabryka Maszyn i Narzędzi Rolniczych "Sierpczanka" (z uwagi na odcięcie eksportu do ZSRR). Zatrudniała 100 - 250 pracowników. Inne podawane daty likwidacji: 1923r. (na pewno błędna), 1935.

1.IX.1929. Oddano do użytku nowy gmach szkoły powszechnej w Sierpcu (obecna ul. Braci Tułodzieckich) - bardzo nowoczesny na tamte czasy (13 sal lekcyjnych, sala gimnastyczna, sala robót ręcznych, natryski). W latach 30 - tych szkołę rozbudowano. Większość szkół pracuje jednak w warunkach katastrofalnych (np.: w Bieżuniu w 1928r. izby lekcyjne w 6 domach prywatnych).

1929. Połączenia telefoniczne uzyskują wszystkie urzędy gminne powiatu.

1929. Kino na 500 miejsc otwarto w Żurominie.

1930. W Sierpcu działa przedszkole przy ul. Górnej (2 izby, dzieci 36); istnieją też przedszkola w Raciążu (50 dzieci) i Żurominie (45 dzieci). Utrzymuje je Sejmik Powiatowy i samorządy miast.

1.I.1931. Powiat sierpecki liczy 83.038 mieszkańców, w tym 19.005 w miastach (22,9%). Sierpc liczy 10.051 mieszkańców (wzrost w stosunku do 1921r. o 33,1%), Raciąż - 4.789, Żuromin - 4.165.

18.VI.1931. W wyniku porażenia piorunem i wywołanego gromem pożaru zginęło w Studzieńcu 6 strzelców Przysposobienia Wojskowego.

12.VII.1931. Uzbrojona bojówka sanacyjna pobiła w lesie pod Sierpcem przejeżdżających posłów Stronnictwa Ludowego: dr Stanisława Wronę i Konstantego Paca.

1.IX.1930. Koedukacyjne Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej w Sierpcu uzyskuje pełne prawa szkoły państwowej. Dostęp do nauki utrudnia dość wysokie czesne (w poszczególnych latach 30 - 50 zł miesięcznie).

1930. Nowo wybudowane kino "Stylowe" otwierają bracia Czajkowscy (przy obecnym Pl. Chopina). Filmy wyświetlano w piątki, soboty (po 1 seansie) i w niedzielę (2 seanse). 3 września 1939r. wyświetlono tu ostatni film (polski, pt.: "Trzy serca").

1931. Powiat sierpecki jest dużym ośrodkiem rzemiosła (4 miejsce w województwie warszawskim). 35% rzemieślników jest narodowości żydowskiej. W 1930 istniało 36 cechów rzemieślniczych, w tym 13 żydowskich.

1931. 3 - klasowe męskie zawodowe szkoły dokształcające działają w Sierpcu (82 uczniów), Raciążu (90) i Żurominie (76).

1932. Zaprzestano pobierania opłat rogatkowych (za wjazd do miasta). Zastąpiono je opłatami placowymi na targowiskach. W Sierpcu funkcjonowały (od II połowy XVIII w.) cztery rogatki: przy klasztorze, na Włókach, przy ul. Płockiej i przy ul. Piastowskiej.

28.III.1933. Starosta Leon Rożałowski zakazał działalności Obozu Wielkiej Polski w Sierpcu "ze względu na ekscesy, kolportowanie nielegalnych ulotek i zakłócanie porządku publicznego" (przewodniczący OWP - Władysław Zbierzchowski). M.in. sekretarz wojewódzki OWP mjr Jan Duch twierdził na zebraniu w Sierpcu, że "przy marszałku Piłsudskim znajdują się sami bankruci, złodzieje i męty społeczne". Ks. Henryk Łebkowski jest "znany ze swej działalności sabotażowej" w stosunku do Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. Ks. Jerominek w Rościszewie apeluje do rodziców, by nie zezwalali młodzieży na wstępowanie do Związku Strzeleckiego z uwagi na jego antyreligijny charakter.

1933. Dla oszczędności (kryzys gospodarczy) zniesiono stanowiska powiatowych inspektorów szkolnych, tworząc obwody szkolne. Obwód szkolny w Sierpcu obejmuje także powiaty: płoński i rypiński. Stanowisko inspektora obejmuje w 1935 Jan Gondzik - długoletni dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Wymyślinie (zlikwidowane), z - cy inspektora ds. oświaty dorosłych - Franciszek Midura.

1933. Niedostateczne jest wyposażenie szkół w pomoce naukowe i lekturę. Na 80 szkół w powiecie, biblioteki posiada tylko 10 (łącznie 988 woluminów). Bardzo niska jest też prenumerata czasopism pedagogicznych. Na tym tle bardzo nowoczesna jest Szkoła Powszechna Nr 1 w Sierpcu kierowana przez Jana Wierzbowskiego. Od 1929r. Samorząd uczniowski (opiekun Jan Kopyra) wydaje tu czasopismo dla uczniów pt.: "Żak".

18.XI.1934. Oddano do użytku linię kolejową do Płocka.

1934. Upowszechnia się radiofonia - także na wsi (1934r. - 176 radioodbiorników, 1935r. - 471). Przeważają radioodbiorniki detektorowe na słuchawki, lampowych jest bardzo niewiele z uwagi na wysokie ceny (od 120 zł, przy 60 zł miesięcznej płacy robotnika niewykwalifikowanego).

1934. Legion Młodych obwodu Sierpc - Lipno - Rypin wydaje w Sierpcu dwutygodnik "Wczoraj, Dziś i Jutro" adresowany do młodzieży (tendencje skrajnie prawicowe i antysemickie).

1934. Komórki Komunistycznej Partii Polski istnieją w Sierpcu, Bieżuniu, Gójsku, Poniatowie i Bożewie. Sekretarzem Komitetu Miejskiego KPP w Sierpcu jest Wacław Skudlarski.

1935. W Sierpcu oddano do użytku okazały budynek Domu Katolickiego z obszerną, ładną salą widowiskową, w której wyświetlano także filmy. W czasie okupacji Niemcy przebudowali pomieszczenia na nowoczesne kino (po wojnie kino "Jutrzenka").

Ok. 1935. Z funduszów Samorządu Powiatowego uruchomiono Ruchomą Bibliotekę, liczącą 1450 wol. Komplety wymienne (50 - 100 wol.) dostarczano do 12 punktów bibliotecznych na wsi (inne źródła mówią o kilku tysiącach książek). Niewielkie biblioteczki na wsi prowadzą organizacje młodzieżowe.

1935 - 1939. W Sierpcu wydawany jest tygodnik "Ziemia Mazowiecka" (obejmuje 6 powiatów północnego Mazowsza i Ziemi Dobrzyńskiej). Redaktor - Ludwik Bomert (zamordowany przez Niemców w początkach okupacji). Jest to najdłużej wydawane w 20-leciu międzywojennym) na terenie Sierpca czasopismo.

21.VI.1935. "Podczas posiedzenia Rady Powiatu Sierpeckiego uczczono pamięć Marszałka 2 - minutową ciszą. Podjęto uchwałę by 900 zł, przeznaczone pierwotnie na kwiaty na trumnę Marszałka, przeznaczyć na cele budowy Domu Ludowego im. Józefa Piłsudskiego w Sierpcu.

1935 - 1938. Ks. Marian Okólski i proboszczowie dekanatu sierpeckiego przestrzegają młodzież przed wstępowaniem do ZMW "Siew" ("prawie komuniści i nie wierzą w Boga"). Kobiety przestrzegane są przed wstąpieniem do Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet ("organizacja sanacyjna wroga zarówno Kościołowi, jak i Stronnictwu Narodowemu"). Żądanie odwołania dyrektora Gimnazjum ks. dr L. Pomaskiego z uwagi na jego prorządowe stanowisko. Ostra krytyka PPS, sprzeciw wobec pochówków niewierzących na cmentarzu, wezwania do bojkotu handlu żydowskiego.

19.VIII.1936. W Sierpcu przebywa gen. Bolesław Wieniawa - Długoszewski, dowódca 2 Dywizji Kawalerii (w związku z manewrami wojskowymi).

I.1936. Z inicjatywy inteligencji miejscowej (głównie oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego) powstaje w Sierpcu Uniwersytet Powszechny (odczyty dla młodzieży pozaszkolnej). Bardzo ożywioną działalność kulturalną i oświatową prowadzą organizacje żydowskie: spektakle teatralne, różnorodne wieczory literackie, tzw. "wieczory skrzynkowe" (odpowiedzi kompetentnych osób na anonimowo zgłoszone pytania).

IV.1936. Strajki robotników i furmanów pracujących przy budowie linii kolejowej Sierpc - Toruń (z inicjatywy PPS, Zw. Zaw. Pracowników Ziemnych i KPP).

15.VIII.1936. "W święto Czynu Chłopskiego, Stronnictwo Ludowe i PPS przygotowały wspólnie w Sierpcu manifestację z okazji udziału chłopów i robotników w walkach o Niepodległość". W przeddzień manifestacji policja skonfiskowała jedną z wydrukowanych ulotek i aresztowała jednego z głównych organizatorów - Zygmunta Wolskiego. Prokuratura otrzymała petycje w sprawie jego zwolnienia podpisane przez ponad 2 tys. osób.

1936. Najwyższą nagrodę w konkursie na życiorys społecznego działacza wiejskiego, ogłoszonym przez SGGW w Warszawie, otrzymał Stanisław Dyksiński, pomocnik sekretarza gminy w Lisewie.

1936. Powstają ośrodki zdrowia w Sierpcu, Bieżuniu i Raciążu.

23.I.1937. Otwarcie linii kolejowej Sierpc - Toruń.

24.III.1937. Decyzją starosty sierpeckiego została zawieszona działalność żydowskiej biblioteki im. Pereca w Żurominie - za współpracę z żydowskimi i polskimi organizacjami komunistycznymi (KPP, KZMP, MOPR). Z działalnością komunistyczną związana była również sierpecka biblioteka im. Pereca.

25.IX.1937. Otwarcie linii kolejowej Sierpc - Brodnica.

5 -19.XII.1937. Wystawa Radiowa w Sierpcu zorganizowana przez Społeczny Komitet Radiofonizacji Kraju i Rozgłośnię Pomorską Polskiego Radia. Wykorzystana dla szerokiej popularyzacji miasta i powiatu w kraju (m.in. 19.XII - transmisja mszy z kościoła na Lorecie na cały kraj). Zainspirowała miejscowych działaczy do wybudowania w Sierpcu pierwszej w kraju rozgłośni lokalnej (uruchomiona w marcu 1938r.).

1937. Strajk kolejarzy w Sierpcu.

1937. Rozpoczynają działalność okręgowe mleczarnie w Sierpcu (przerób dzienny mleka - 2 tys. litrów) i w Raciążu (przerób 10 tys. l.). Spółki ziemian zakładają krochmalnię w Cieślinie i suszarnię cykorii w Miłobędzynie (przerób w 1937r. - 1200q).

1937. Rada Miejska w Sierpcu odwołuje ze stanowiska burmistrza Mirosława Piotrowskiego (zarzuty to m.in. brak planowości w pracy, niedostateczne współdziałanie z radnymi, dowolne ustalanie uposażeń pracownikom, brak dostatecznego nadzoru nad agendami R.M.). Burmistrzem zostaje dotychczasowy burmistrz Płońska Jan Zugaj a M. Piotrowski obejmuje stanowisko... burmistrza Płońska.

XII.1938. Wybudowanie mostu kolejowo - drogowego na Wiśle w Płocku. Sierpc staje się ważnym węzłem kolejowym na północnym Mazowszu.

1938. Szpital sierpecki otrzymuje po raz pierwszy aparat Roentgena zakupiony za kwotę 11.635 zł. Operacje w szpitalu są odpłatne: duża - 50 zł, średnia - 30 zł, mała - 10 zł (dniówka prostego robotnika - ok. 2 zł).

1938. W Sierpcu zamieszkuje 600 rodzin żydowskich; z rzemiosła utrzymuje się 150 a z handlu - 355 (290 sklepów i 65 straganów).

III - VI.1939. W Sierpcu i okolicy stacjonuje Nowogródzka Brygada Kawalerii pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Jest to wielkie wydarzenie patriotyczne i towarzyskie dla Sierpczan.

Lata 30 - te. W Sierpcu działają 3 domy publiczne zatrudniające po 3 - 7 dziewczyn. Usługi były tanie - od 50 gr do 2 zł (bochenek chleba - 25 gr). Wiele z pań lekkich obyczajów wyszło za mąż i było potem przykładnymi żonami i matkami. Rozrywkowe dziewczyny musiały mieć książeczki zdrowia i poddawać się badaniom lekarskim co 2 tygodnie. W 1940r. wszystkie prostytutki Niemcy rozstrzelali w lesie pod Troską.

Lata 30 - te. Bardzo sprawnie zorganizowana jest pomoc dla najuboższych wśród ludności żydowskiej. Działają m.in. organizacje charytatywne: "Dom Chleba", "Opieka nad chorymi", "Odwiedzanie chorych", "Odziać gołych", "Opieka nad ubogimi dziewczętami wychodzącymi za mąż", tania kuchnia Związku Kobiet Żydowskich.

Lata 30 - te. Działa Towarzystwo Dramatyczne "Muza" (opiekun starościna Regina Rożałowska) a później Sierpeckie Amatorskie Koło Teatralne. Wystawiono m.in. "Śluby Panieńskie" A. Fredry, "Grube ryby" M. Bałuckiego i szereg innych sztuk przy dużym zainteresowaniu publiczności.

Lata 30 - te. Oświatę rolniczą prowadzą liczne organizacje rolnicze, partie ludowe i organizacje ziemiańskie. W powiecie działa m.in. 45 kółek rolniczych (2 miejsce w województwie), 15 Kół Gospodyń Wiejskich. Bardzo dobrą opinią cieszy się sierpecki żywiec wieprzowy i uzyskuje wysokie ceny.

1938/1939. Duża ofiarność mieszkańców Sierpca i okolic na Fundusz Obrony Narodowej w związku z zagrożeniem niemieckim. Np.: chłopi i robotnicy folwarczni ze wsi Dzięgelewo przekazali 1060 zł.

1939. Liczne prowokacje i działalność szpiegowska ze strony kolonistów niemieckich. M.in. przed sądem stanęli: Waldemar Grycner, Oswald Peda i Leon Manurzyński. Nauczyciel Tabera, oskarżony o działalność szpiegowską, został przeniesiony przez władze w głąb kraju.

1.IX.1939 - 20.I.1945. W pow. sierpeckim, podobnie jak na innych terenach włączonych do Rzeszy, zlikwidowano wszystkie polskie szkoły, biblioteki i instytucje kulturalne. Sierpeckie kino "Stylowe" (obecnie Pl. Chopina 22) przekształcono w magazyn wojskowy, kino w Domu Katolickim (po przebudowaniu) było dostępne tylko dla Niemców, podobnie jak większość restauracji i kawiarni. Dzieci od lat 12 podlegały obowiązkowi pracy (zbieranie kamieni, praca w gospodarstwie ogrodniczym, oczyszczanie ulic i in. - tzw. "polska szkoła"). Zakazano nadawania noworodkom polskim imion uznanych za germańskie - np. Karol, Henryk, Jadwiga, Elżbieta, a nawet... Piotr. Kościoły: Farny i Św. Ducha zamieniono na magazyny zbożowe, dla katolików czynny jest tylko kościół p.w. Wniebowzięcia NMP.

3.IX.1939. Bombardowanie Sierpca - dworzec PKP i szpital (częściowo zniszczony). Zginęło kilka osób.

8.IX.1939. Wojska niemieckie zajmują Sierpc (cały powiat do końca 9.IX). Zastrzelono szewca Małeckiego, gdy zbliżył się do pojazdów wojskowych.

30.IX.1939. Niemcy podpalili największą synagogę w Sierpcu (zlokalizowana naprzeciw obecnej stacji benzynowej przy ul. 11 Listopada).

IX.1939 - 19.I.1940. Placówki służby zdrowia działają głównie na rzecz Niemców. Szpital w Sierpcu (odbudowany po zniszczeniach i rozbudowany) ma charakter wojskowy. Jedyna przychodnia dla Polaków mieści się przy obecnym Pl. Chopina. Pracują w niej lekarze: G.Sotiridis (Gruzin), Franciszek Piaseczyński i Rosjanka (nazwisko nieustalone).

8,12.X.1939. Dekrety Adolfa Hitlera w sprawie likwidacji władzy armii niemieckiej (Wehrmacht) na zdobytych terenach polskich i wcielenia do Rzeszy Niemieckiej części ziem polskich, w tym powiatu sierpeckiego. Sierpc znalazł się w rejencji ciechanowskiej Prus Południowo - Wschodnich (Regierungsbezirk Ziechenau Sudostpreussen). Nazwę miasto zmieniło na Schirps, później Siechelberg. Burmistrzami Sierpca w okresie okupacji byli Etzrodt, później Szprynger, starostą (landratem) - Herman Wolk (mieszkał w domu Wacława Gurbskiego w Wymyślinie k/ Sierpca, którego rodzinę wysiedlono). Landrat był jednocześnie szefem NSDAP w powiecie. Gminami zarządzali komisarze niemieccy.

XI.1939. Niemcy wywożą Żydów z pow. sierpeckiego do Generalnej Guberni (część także do getta w Mławie). W sierpeckim getcie (na Włókach) pozostaje ok. 500 osób wykorzystywanych do pracy (regulacja Sierpienicy i Jeziórek i in.). Z Raciąża i Żuromina usunięto wszystkich Żydów.

IX.1939. Gestapo organizuje Areszt Śledczy w domu należącym do rodziny Wenderlichów (przy obecnej ul. Jana Pawła II). Zginęło w nim kilkaset osób, które grzebano w ogrodzie posesji.

I.1940. Niemcy wymordowali chorych, starych i niepełnosprawnych. Pochowano ich w nieoznakowanych zbiorowych mogiłach w okolicy wsi Troska i Piekiełko (ekshumacja w 1945r.).

II.1940. W Myślinie k/ Sierpca rozstrzelano 60 kobiet (Polki i Żydówki) za handel żywnością.

4 - 5.IV.1940. Aresztowano kilkuset nauczycieli, urzędników i właścicieli ziemskich z pow. sierpeckiego. Po dłuższym pobycie w więzieniu "klasztornym" i areszcie gestapo, ok. 600 osób wysłano do obozów koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen - Gusen. Przeżyli nieliczni.

1.IX.1940. 1 rocznicę wybuchu wojny Niemcy "uczcili" rozstrzelaniem na Glinkach w Sierpcu 42 Polaków przywiezionych z likwidowanego obozu w Działdowie, wśród nich byli Sierpczanie. Uratował się ucieczką jedynie Kazimierz Rzeszotarski.

17.IX.1940. Rozporządzenie premiera Prus Hermanna Göringa konfiskujące majątek obywateli polskich na ziemiach wcielonych do Rzeszy. Początek wysiedlania Polaków i oddawania ich gospodarstw i domów osadnikom niemieckim. Ogółem w czasie okupacji wysiedlono 5345 Polaków z pow. sierpeckiego i osadzono tu ok. 1500 Niemców. M.in. "zniemczono" całkowicie wsie Grąbiec, Białoskóry, Białyszewo, Susk, Gorzewo i Zawidz.

1.X.1940. Nowe prawo o stanie cywilnym. Ślubu może udzielić tylko urzędnik niemiecki. Granicę wieku umożliwiającego małżeństwo dla Polaków podniesiono do 28 lat dla mężczyzn i 25 lat dla kobiet. Księża udzielają często ślubów "nielegalnie".

1940 - 19.I.1945. W pow. sierpeckim szeroki zasięg ma tajne nauczanie - na poziomie szkoły podstawowej, a nawet średniej (Sierpc, Bieżuń). Jest to zasługa przede wszystkim Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, którą kierował Stanisław Byber (inni wybitni działacze: Roman Gnyp, Mieczysław Chrzanowski, Anastazy Kołodziejski, Adam Zwolinski, Józef Makowski i Zofia Gałęska). Łącznikiem między powiatową TON a okręgiem był Franciszek Midura. Tajne nauczanie objęło ok. 2200 uczniów, których uczyło 120 nauczycieli.

1940 - 1945. W Sierpcu działa fabryka "Espera Werke" produkująca wagi i celowniki do dział przeciwlotniczych (przy ul. Piastowskiej w budynku dawnej Szkoły Powszechnej Nr 2). Zatrudniała 120 - 300 robotników (wg różnych źródeł). Późną jesienią 1944r. została ewakuowana, wraz z załogą, na teren Czech.

1940 - 1944. W Sierpcu, podobnie jak na innych terenach włączonych do Rzeszy, Niemcy poprawiają stan dróg, rozbudowują budynki urzędów i komisariatów policyjnych i wznoszą domy mieszkalne dla niemieckich urzędników (w Sierpcu bloki przy obecnej ul. Armii Krajowej wznosi firma "Giwald") - przy użyciu katorżniczej pracy Żydów i Polaków.

1940 - 1942. Bardzo aktywnie działa na terenie pow. sierpeckiego Chłopska Organizacja Wolności i jej organ wojskowy Polska Organizacja Zbrojna. Po "wsypie" aresztowano kilkaset członków POZ; jesienią 1942r. struktury POZ weszły w skład AK. Komendantami byli: najpierw Mieczysław Teodorczyk ("Roman"), a następnie Henryk Praśnicki ("Teofil") i Stanisław Krzesiński.

Wiosna 1940. Powstają struktury Związku Walki Zbrojnej (później: Armia Krajowa) w pow. sierpeckim. Organizatorem jest Stanisław Kaźmierczak ("Wilga"). Początkowo ZWZ rozwija się słabo, z uwagi na zdominowanie terenu przez Polską Organizację Zbrojną. W 1943r. komendantem zostaje Anastazy Kołodziejski ("Gromek") w związku z odejściem S. Kaźmierczaka do Batalionów Chłopskich.

1940. Rozpoczyna działalność w pow. sierpeckim Stronnictwo Ludowe "Roch" (przewodniczący: Antoni Ciesiński "Topór", ze Stawiszyna) i jego siła zbrojna "Bataliony Chłopskie". W późniejszym okresie kierownictwo "Rocha" przejmuje Józef Makowski ("Środa", "Chyżewski"). BCh z terenu powiatu nie weszły w skład Armii Krajowej.

XII.1940. Powołano struktury powiatowe Rewolucyjnych Rad Robotniczo - Chłopskich "Młot i sierp", o orientacji komunistycznej (przewodniczący: Feliks Peda z Grąbca). Do końca 1941 komórki RRR - CH powstają w 6 gminach.

V.1941. Bojówki niemieckiej organizacji młodzieżowej Hitlerjugend niszczą przydrożne figury i kapliczki w Sierpcu i okolicy.

Druga połowa 1941. Powołana została komenda obwodowa Batalionów Chłopskich w Sierpcu (kom. Kazimierz Kuligowski "Ful" z Ług). Szeroka działalność dywersyjna i informacyjno - propagandowa (czasopisma). SL "Roch" liczyło pod koniec okupacji w powiecie ok. 500 - 600 członków, a BCh - 950 członków. Były to najbardziej liczne i aktywne organizacje podziemne w powiecie.

1941 - 1945. Na terenie powiatu Niemcy organizują kilka obozów pracy, więźniów z nich wykorzystywano do prac w okolicy (drogowe, melioracyjne, polne i in.). Istniały w miejscowościach: Polik (od wiosny 1941), Lisewo Duże (od końca 1941), Gozdowo (od 1942), Raciąż (głównie Żydzi), Czartownia k/ Gójska (kobiety), Sierpc - ul. Staszica (kobiety - Polki, w pierwszym okresie także Żydówki). Przez pewien czas funkcjonował także obóz jeniecki (Francuzi, Włosi, Rosjanie) nad Wkrą przy drodze z Sierpca do Kwaśna.

I.1942. Ostatnią partię sierpeckich Żydów wywieziono do getta w Strzegowie, a stamtąd do obozów masowej zagłady w Oświęcimiu i Treblince. Wielu przesiedlonych wcześniej zginęło w gettach Generalnej Guberni; w większości w warszawskim i czestochowskim.

18.IX.1942. W publicznej egzekucji osób podejrzanych o działalność konspiracyjną w Rościszewie powieszono 14 osób (w tym nauczyciela gimnazjalnego Stanisława Kozłowskiego). Tego samego dnia w egzekucji w Bodzanowie zginęło 3 sierpczan, a w Płocku 2 (w tym wybitny działacz PPR - Zygmunt Wolski).

Lato 1942. W odwecie za zabicie folksdojcza Widmana z Żuromina, aresztowano 40 mieszkańców Dębska i okolicznych wsi. 13 osób zamordowano już w drodze do aresztu.

XI.1942. Powstaje Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w Sierpcu (sekretarz: Feliks Peda, a po jego aresztowaniu Józef Kwaśniewski). Wzrost wpływów PPR następuje pod koniec wojny, gdy klęska Powstania Warszawskiego podrywa zaufanie społeczeństwa do władz Polski Podziemnej. PPR pod koniec wojny liczyła 450 członków w 70 organizacjach terenowych.

XII.1942. Początek działalności Gwardii Ludowej (związanej z PPR). Pierwszy oddział organizuje Herman Joński ("Biegas"); w początkach 1943r. powołano dowództwo powiatowe GL (komendant: Feliks Sołdek). W 1944r. GL przekształcono w Armią Ludową.

IX.1942. Do sierpeckiego więzienia w budynku klasztoru przywieziono 152 nauczycieli i uczniów z Bydgoszczy, których później zamordowano przy obecnej ul. Wojska Polskiego.

Jesień 1942. W skład Armii Krajowej wchodzą struktury powiatowe (obwodowe) Polskiej Organizacji Wojskowej (o orientacji prawicowo - ludowej) i większość Narodowej Organizacji Wojskowej (o orientacji endeckiej). Poza Armią Krajową pozostają: Gwardia Ludowa (związana z PPR, o orientacji komunistycznej), Bataliony Chłopskie (związane ze Stronnictwem Ludowym "Roch") i część NOW (przekształcona w Narodowe Siły Zbrojne).

1942. W obozie koncentracyjnym w Dachau zamordowany został Felicjan Tułodziecki, radny miejski, przywódca PPS w Sierpcu.

Początek 1943r. Zostaje zorganizowana Delegatura Rządu londyńskiego na powiat sierpecki. Delegatem jest Tadeusz Koziorowski (prawnik związany z endecją), jego zastępcami Ignacy Bojanowski (właściciel majątku Rękawczyn) i Muszyński (przed wojną dzierżawca majątku Kurowo). Z - cą delegata okręgowego (woj. Warszawskie) na tereny włączone do Rzeszy jest Kazimierz Iłowiecki "Sierpski", przed wojną właściciel fabryki cukierków w Borkowie Kościelnym (na terenie pow. sierpeckiego reprezentuje go Franciszek Midura ("Wierzbiński").

XII.1943. Jedyny w czasie okupacji egzamin maturalny: część pisemna w domu Jana Kłobukowskiego, ustna - w innych mieszkaniach. 14 maturzystów, komisja egzaminacyjna: Franciszek Midura (przewodniczący), Zofia Gałęska, Barbara Wandlówna.

1943. Tajna oświata polska odczuwa ostry brak podręczników. Nauczyciel Stanisław Kopyra opracował, z inicjatywy Zofii Gałęskiej, elementarz, który wydrukowano nielegalnie w niemieckiej drukarni Horna w Sierpcu przy ul. Płockiej (ok. 500 egz.). Był wykorzystywany także poza powiatem. Własne podręczniki próbowali też wydawać nauczyciele z Dębska i Sadłowa.

27.VI.1944. Na konspiracyjnej naradzie w Skoczkowie powstaje Powiatowa Rada Narodowa dla powiatu sierpeckiego (zdominowana przez PPR, z udziałem SL "Roch" i bezpartyjnych). Przewodniczący: Michał Paprocki ze Skoczkowa, ludowiec.

IX.1944. W Koseminie Niemcy zabili 10 osób za zlekceważenie wezwania do kopania okopów.

Jesień 1944. W efekcie aresztowania szefa formacji BCh w obwodzie mławskim, Tadeusza Klonowskiego ("Grom"), który załamał się pod wpływem tortur, aresztowano ok. 300 osób, w tym wielu z pow. sierpeckiego. Bataliony Chłopskie odrzucają propozycje afiliacji tak z AK jak i z AL., choć na szczeblu taktycznym współpracują z obydwoma stronami (uznają legalność Rządu Polskiego na emigracji).

10.I.1945. Największa w okresie okupacji bitwa partyzancka w okolicach Sierpca. W Podlesiu k/ Gójska AL rozproszyła oddział niemiecki, zabijając kilkunastu żołnierzy oraz zdobywając sprzęt i zaopatrzenie.

19.I.1945. Przed opuszczeniem Sierpca Niemcy zamordowali w więzieniu (budynek obecnego klasztoru) 80 więźniów - Polaków, aresztowanych przeważnie za drobne przestępstwa gospodarcze (nielegalny ubój, handel itp.).

1.IX.1939 - 20.I.1945. W wyniku działań wojennych i okupacji zginęło w pow. sierpeckim 11.559 osób (ok. 13% ogółu ludności), w tym niemal wszyscy Żydzi (w 1939r. - 30% mieszkańców Sierpca), znaczna część inteligencji i przedsiębiorców (w toku działań wojennych i z odniesionych ran - 400, w egzekucjach i pacyfikacjach - 6.896, w obozach koncentracyjnych - 3.938, w obozach pracy przymusowej - 225). Na roboty do Niemiec wywieziono 9.372 osoby, wysiedlono do Generalnej Guberni - 5.345 osób. Uległo zniszczeniu 5,8% zabudowań w powiecie. Zniszczeniu uległo 50% budynków szkół i 80% ich wyposażenia. Pogłowie koni zmniejszyło się, w stosunku do stanu przedwojennego, o 4566 sztuk, bydła o 14.920, trzody chlewnej o 22.034.

20.I.1945. Ok. godz. 1300 Sierpc został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały 65 Armii gen. Pawła Batowa, walczącej w składzie II Frontu Białoruskiego (dow. marszałek Konstanty Rokossowski). Walki o powiat trwały od 19 do 22 stycznia, poległo w nich 172 żołnierzy Armii Radzieckiej.

20.I. - II.1945. Ochotnicza Straż Pożarna spełnia funkcje porządkowe i policyjne (do czasu powołania w mieście i powiecie państwowej Milicji Obywatelskiej). Duże zasługi w utrzymaniu porządku i ochronie mienia lecz także przypadki samowolnych egzekucji pozostałych w powiecie rodzin niemieckich (samodzielnie lub we współdziałaniu z przyfrontowymi jednostkami NKWD).

I.1945. W pow. sierpeckim aresztowano 98 osób pod zarzutem współpracy z okupantem. Ok. 200 osób związanych z niekomunistycznym zbrojnym ruchem oporu (AK, NSZ) i władzami Państwa Podziemnego aresztowano i wywieziono na Wschód.

20.I.1945 - 1953. Na terenie powiatu sierpeckiego i terenach sąsiednich działa, z różnym natężeniem, (szczególnie w l. 1946 - 47) zbrojne podziemie sprzeciwiające się przemianom zapoczątkowanym Manifestem PKWN - u. Z biegiem czasu niektóre oddziały prowadzą działalność samozwańczą i na pograniczu bandytyzmu (partyzantka "poAKowska" w gm. Mochowo, późniejsza działalność Józefa Marcinkowskiego). Najaktywniejsze oddziały, wywodzące się przeważnie z AK (ROAK) i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, to formacje Wiktora Stryjewskiego ("Cacko"), Tadeusza Kossobudzkiego ("Czarny"), Albina Kocięckiego ("Groźny"), Zygmunta Rychcika ("Lis"), Franciszka Majewskiego ("Słony"), Jana Majewskiego ("Mściciel") i Józefa Marcinkowskiego ("Łysy"). Z rąk zbrojnego podziemia zginęło 50 osób - milicjantów, pracowników UB, pracowników administracji (wójtowie, sołtysi), poczty i handlu oraz innych osób sprzyjających władzy.

23.I.1945. Zebranie organizacyjne Związku Walki Młodych w Sierpcu; przewodniczącą zarządu została wybrana Krystyna Tymińska. W lipcu w powiecie działa 56 kół ZWM liczących 3.180 członków. Jest to najliczniejsza organizacja młodzieżowa (związana z PPR). Inne organizacje młodzieżowe, mniej liczne, to OMTUR (związana z PPS) i ZMW RP "Wici" (związana z ruchem ludowym).

24.I.1945. Pierwsze po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej posiedzenie Miejskiej Rady Narodowej w Sierpcu. Na drugim posiedzeniu (10.II.) wybrano pierwszego po wojnie burmistrza (Zenobiusz Strześniewski) i jego zastępcę (Feliks Szałkowski).

I.1945. Do pracy zgłosiło się w powiecie 260 nauczycieli. Jako pierwsza wznawia naukę szkoła podstawowa a Sierpcu, w opróżnionym budynku przy ul. Narutowicza (24 nauczycieli, 1.574 uczniów).

II.1945. Rozpoczyna działalność Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Sierpcu. Zajęcia w pierwszych tygodniach odbywają się w pomieszczeniach plebanii przy kościele klasztornym, na dwie zmiany (do czasu odremontowania budynku przy ul. Płockiej). Szkołą kieruje Zofia Gałęska.

11 - 27.III.1945. W wyniku reformy rolnej ziemię otrzymało 2.713 rodzin robotników rolnych oraz rolników mało- i średniorolnych. Pewną ilość ziemi otrzymały także rodziny rzemieślnicze i poległych, zasłużonych w walce z okupantem. Podzielono 12.452 ha. Miejscowym rolnikom przekazano też 548 gospodarstw poniemieckich.

III.1945. Władze powiatowe powołują pierwszą w dziejach miasta bibliotekę publiczną - Bibliotekę Powiatową. Liczy 800 wol. i mieści się przy ul. Stodólnej 9 w domu nauczycielki Zofii Sułkowskiej (kier. Barbara Strześniewska). Po połączeniu jej z powstałą w 1949r. Miejską Biblioteką, powstaje Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna.

1.VII.1945. Miasto Sierpc liczy 7.870 mieszkańców, tj. o 39% mniej niż w 1939r. - (ok.13.000).

VII.1945. Zarząd Miejski w Sierpcu organizuje przedszkole dla 145 dzieci i żłobek dla 36 dzieci.

1945. W związku z działaniami wojennymi, wyniszczeniem trzody chlewnej, bydła i koni, dostawami dla wojska, braku mężczyzn w wielu gospodarstwach, na wsi panuje b. trudna sytuacja aprowizacyjna (szczególnie w II połowie roku). Najbardziej zniszczonym wsiom w gminach Bieżuń i Rościszewo trzeba było udzielić pilnej pomocy (35 ton zboża i 150 ton ziemniaków). Trudności z pełną realizacją tanich przydziałów kartkowych, które otrzymywali tylko pracujący i ich rodziny. Normy przydziałów kartkowych (miesięczne dla poszczególnych kategorii osób w kg): chleb - 7 -11, tłuszcz - 0,5 - 0,2, mięso - 0,5 - 1, ziemniaki - 6 - 12. Ceny wolnorynkowe są b. wysokie.

1945. Mieszkańcy pow. sierpeckiego biorą udział w zasiedlaniu Ziem Zachodnich i Północnych (pow. Susz w Okręgu Mazurskim). Do 31 października wyjechało na Ziemie Zachodnie 2.158 rodzin (9.955 osób). Zorganizowaną akcję przesiedleńczą zakończono 15.III.1946r. Część przesiedleńców powróciła z uwagi na trudne warunki bytowe w nowych środowiskach.

1945 - 1946. Ośrodkiem życia publicznego i kulturalnego w mieście jest gmach Domu Wolności (seanse filmowe, przedstawienia, akademie i tp.). Jest to budynek obecnego Domu Kultury.

I.1946. Polskie Stronnictwo Ludowe ("mikołajczykowskie") liczy w powiecie ok. 4 tys. członków.

23,24.II.1946. Głośne echa w Sierpcu wywołały 2 morderstwa: Zygmunta Lejmana, wójta gm. Borkowo (w Żarówce) i Michała Ożarowskiego, nauczyciela (w Borkowie). Zabójstwa Lejmana dokonali członkowie oddziału egzekucyjnego ROAK, motywy i działalność śmierci Ożarowskiego nie zostały w pełni wyjaśnione. Ich pogrzeby zgromadziły tłumy mieszkańców.

25.V.1946. We wsi Zawidz został zamordowany przez funkcjonariuszy MO Franciszek Łazowski, prezes Zarządu Powiatowego Polskiego Stronnictwa Ludowego, pracownik starostwa w Sierpcu. Pogrzeb F.Ł. zgromadził ok. 5.000 ludzi. W późniejszym okresie giną także dalsi działacze PSL: Stanisław Garstka, Wiesław Kisielewski, Wacław Rudziński i Eugeniusz Zgorzelski.

1.IX.1946.W związku ze staraniami mieszkańców, uruchomiono Liceum Ogólnokształcące w Raciążu.

1.IX.1946. W Sierpcu powstaje Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa - o kierunkach nauczania metalowym i krawieckim. Jest to początek obecnego Zespołu Szkół Nr 1 - największej szkoły w mieście. Etapy rozwoju: 1954 - Zasadnicza Szkoła Zawodowa, 1964 - powstanie Technikum Mechanicznego, 1966 - nowy budynek dydaktyczny, stołówka, warsztaty, 1974 - otrzymała imię gen. Jose de San Martina - bohatera narodowego Argentyny.

1946. Przemysł Sierpca to 3 młyny, 2 wiatraki, tartak, mleczarnia, 3 wytwórnie wód gazowanych, 2 kaflarnie, 2 kaszarnie elektryczne i 1 olejarnia.

1946. W powiecie działa 326 przedsiębiorstw handlowych, niemal wyłącznie prywatnych. Od 1955r. większość sklepów prywatnych zlikwidowano. Większość sklepów przejęła PSS "Społem"; organizują je także GS "Samopomoc Chłopska" i przedsiębiorstwo MHD (Miejski Handel Detaliczny - od 1957r.). Podobne są dzieje rzemiosła, z tym, że prywatne odradza się masowo już od 1956r.

1946. Przy Powiatowej Radzie Związków Zawodowych powstaje Zespół Folklorystyczny Ziemi Sierpeckiej (zwany potocznie "Weselem Sierpeckim") - zasłużony dla rozwoju życia kulturalnego a szczególnie muzycznego w mieście. Zasłużeni organizatorzy: Zygmunt Stawski, Wacław Milke i Leopold Zbierzchowski.

1946. W. Modzelewska i J. Mroczyński odtwarzają tradycyjny strój ludowy kobiety i mężczyzny z okolic Sierpca (na potrzeby zespołu "Wesele Sierpeckie").

31.XII.1946. Liczba ludności Sierpca wynosi już 9300osób (ubytek w stosunku do 1939r. o 3700 osób, tj. 28,4%).

V.1947. Budynek klasztoru sierpeckiego przywrócono Benedyktynkom (siostry repatriowane z Nieświeża). Przez ok. 50 lat budynek klasztorny służył jako więzienie (po likwidacji klasztoru w 1892r.).

3.XII.1947. Napad na Bieżuń grup podziemnych NZW: "Mściciela" (Henryka Gąsika) i "Słonego" (Franciszka Majewskiego). Zginęło 5 milicjantów: Jan Ilczuk, Zenon Tarkowski, Kazimierz Wilczakowski, Józef Dróżdż i Ryszard Kapuściński.

1948. Badania sanitarne wykazały, że 70% dzieci dotkniętych jest wszawicą. Podejmowane są działania profilaktyczne.

1948. Sierpc opuszcza ostatnie 8 rodzin żydowskich. Żydzi zasiedlali Sierpc ok. 500 lat (od końca XV wieku).

1948 - 1953. Na terenie pow. sierpeckiego (i sąsiednich) działa oddział "Puszczyka" (Wacława Grabowskiego) - ostatnia większa grupa podziemna.

I.1950. Dzięki staraniom dr Konstancji Jeśman otwarto w Sierpcu Poradnię Przeciwgruźliczą. Za zasługi w zwalczaniu gruźlicy K.J. (przybyła do Sierpca w 1947r.) odznaczona została w 1972r. Krzyżem Komandorskim OOP.

XII.1950. Rozpoczyna działalność stacja Pogotowia Ratunkowego w Sierpcu, kierowana przez dr Tomasza Rajkowskiego.

1954. W Sierpcu oddano do użytku czterokanałową lokomotywownię, co podniosło rangę węzła kolejowego.

1.I.1956. Z północno - wschodniej części powiatu sierpeckiego wyodrębniono nowy powiat żuromiński (wchłonął także kilkanaście gromad z pow. mławskiego i pow. rypińskiego).

1956. Rozpoczyna działalność Powiatowy Dom Kultury w Sierpcu. Bardziej aktywna, szeroka działalność od 1964r. (trzy nowe pracownie: modelarska, fotograficzna i plastyczna). Także wcześniej budynek PDK (budowę rozpoczęto jeszcze przed wojną) służył działalności publicznej i kulturalnej pod nazwą Dom Wolności.

1957. Powstał Szkolny Związek Sportowy (obejmuje wszystkie szkoły w mieście). W rok później przy LO powstaje Międzyszkolny Klub Sportowy "Mazur" notujący duże sukcesy w piłce ręcznej dziewcząt.

10.IV.1958. Zarejestrowano pierwszy w Sierpcu telewizor w świetlicy Ligi Przyjaciół Żołnierza, w dzień później - drugi w PDK. Do końca 1973r. w powiecie zarejestrowano 1.420 telewizorów.

1.X.1958. Walne zebranie założycielskie sierpeckiej Spółdzielni mieszkaniowejLokatorsko - Własnościowej. 14 i 18.XII.1963r. oddano do użytku 2 pierwsze domy wybudowane na rzecz spółdzielni (os. Drzymały). Aktualnie SML - W zarządza 2.613 mieszkaniami w 59 domach, zamieszkałymi przez 8.105 lokatorów.

1958. Oddano do użytku w Sierpcu nowoczesną Stację Ujęcia i Oczyszczalnię Wody, co umożliwiło szybką rozbudowę sieci wodociągowej w mieście. W 1958r. długość linii wodociągowych liczy 800 m (obecnie 111 km - tj. tyle ile wynosi odległość z Sierpca do Warszawy).

1958. W pow. sierpeckim zelektryfikowanych jest 14,1% gospodarstw rolnych (najniższy odsetek w województwie).

1958. W trakcie prac renowacyjnych odkryto na ścianach prezbiterium Kościoła Świętego Ducha polichromię późnogotycką z trzeciej dekady XVI w. - jedną z nielicznych zachowanych na Mazowszu. Podjęto prace zabezpieczające i konserwatorskie.

1.IX.1959. W Studzieńcu rozpoczyna działalność Zasadnicza Szkoła Rolnicza a w 1976r. Technikum Rolnicze. Obecnie jest to Zespół Szkół Rolniczych.

1959. Początek budowy nowego gmachu dla szpitala w Sierpcu, z inicjatywy długoletniego dyrektora dr Feliksa Pokutyńskiego (ukończony w 1965r., już za dyrekcji dr Stefana Kośmidra).

I.1961. Powstaje Zasadnicza Szkoła Handlowa i Technikum Ekonomiczne w Raciążu.

I.1961. Oddano do użytku 2 - piętrowy budynek na potrzeby nowo organizowanej Szkoły Podstawowej Nr 3 w Sierpcu (przy obecnej ul. Konstytucji 3 Maja). Przejęła ona 437 uczniów i 12 nauczycieli ze Szkoły Podstawowej Nr 1.

1.IX.1961. Rozpoczyna działalność Technikum Ekonomiczne w Sierpcu (kierunki: ogólnogospodarczy i administracyjny). Obecnie jest to Zespół Szkół Nr 2 w którym pobiera naukę ok. 950 uczniów w 4 szkołach: 5 - letnim Liceum Ogólnokształcącym, 5 - letnim Liceum Handlowym, 4 - letnim Liceum Zawodowym i 3 - letniej Zasadniczej Szkole Zawodowej.

1961. Powiat sierpecki został powiększony o 2 gromady znajdujące się dotychczas w pow. płockim (Lelice i Słupia).

1965. W Sierpcu oddany został do użytku nowo wybudowany duży budynek Przychodni Rejonowej przy ul. Słowackiego, mieszczący kilka placówek specjalistycznych i laboratorium. W tym samym roku przekazano do użytku Przychodnię Rejonową w Raciążu z jedyną w powiecie Izbą Porodową.

1965. Rozpoczyna działalność Wytwórnia Pasz Treściwych "Bacutil" w Sierpcu. W 1966r. wyprodukowała 27,5 tys. ton koncentratów wysokobiałkowych i mieszanek (1981r. - 42,3 tys. ton).

1.IX.1968. Rozpoczyna działalność w Sierpcu Szkoła Podstawowa Nr 4 - specjalna, dla uczniów z zaburzeniami w rozwoju umysłowym. Zajęcia początkowo w pomieszczeniach SP Nr3; 16 lutego 1970r. szkoła ta otrzymuje własny budynek i internat (przy obecnej ulicy Armii Krajowej).

6.X.1968. W Powiatowym Domu Kultury otwarto kawiarnię regionalną wyposażoną w meble ludowe i z ekspozycją rzeźby ludowej twórców regionu sierpeckiego.

1968. Sierpczanie zamieszkali w Warszawie utworzyli przy PTT - K Koło Ziemi Sierpeckiej -zasłużone dla dokumentacji dziejów i popularyzacji Sierpca. Długoletnim prezesem Koła jest Jerzy Witkowski.

XI.1969. W Sierpcu powstaje Oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego. Pierwszym prezesem jest Franciszek Midura, wybitny działacz kulturalno - oświatowy. Oddział wydał kilka publikacji i zorganizował wiele odczytów naukowych i popularnych (w latach 1969 - 1991 - 130).

1969. Przy KS "Start" powstała sekcja piłki nożnej, która zanotowała znaczne sukcesy (kier. Jan Kwiatkowski). "Start" zanotował także sukcesy w piłce ręcznej mężczyzn i boksie.

Lata 60 - te. Następuje intensywny rozwój produkcji rolnej w powiecie, m.in. w latach 1960 - 70 pogłowie bydła wzrosło z 35 do 55 sztuk na 100 ha a trzody chlewnej z 59 do 80 sztuk. Rozwojowi sprzyjają intensywnie prowadzone melioracje (tylko w l. 1966 - 70 - 6 tyś. ha), wzrost zużycia nawozów sztucznych (z 34 kg na 1 ha w 1960r. do 105 kg w 1970r.), postępy elektryfikacji wsi (z 31% ogółu gospodarstw w 1955r. do 84% w 1970r.) a przede wszystkim korzystne warunki zbytu płodów rolnych.

Lata 60 -te. Renesans i bujny rozwój sierpeckiego ośrodka rzeźby ludowej. W 1957 na wystawie sztuki ludowej Mazowsza Płockiego prezentowane są rzeźby A. Bieleckiego z Zawidza i W. Skirzyńskiego ze wsi Rumunki - Chwały. Rozgłos zdobywają prace w/w wymienionych oraz M.Ruszkowskiego, W.Krajewskiego, St.Dużyńskiego (byli przeważnie stolarzami lub cieślami). Młodsze pokolenie to m.in.: M. Wierzchowski, S. Wierzbicki, J.Krajewski. Twórcy ci zdobywają liczne nagrody na wystawach, prace ich znajdują się w wielu galeriach polskich i zagranicznych.

17.VII.1970. Rozpoczyna działalność pierwszy na terenie Sierpca ogród pracowniczy (działkowy) - "Malinka". Obecnie: 112 działkowców na obszarze ok. 3 ha.

1970. Sierpc stał się siedzibą dekanatu rejonowego w diecezji płockiej (rejon tworzą dekanaty sierpecki, bielski i strzegowski). Po wojnie dekanat s. liczył 16 parafii, od 1966 (po reorganizacji) - 11.

1970. Na ogólnopolskiej wystawie "Sztuka ludowa w 25 - leciu PRL" wielki sukces odnoszą twórcy z pow. sierpeckiego (na 24 prezentowanych artystów 7 pochodzi z tego powiatu).

1971. W Sierpcu powstaje Muzeum Etnograficzne, w l. 1971 - 73 zgromadzono w nim 1.174 eksponaty.

1971. Instytut sztuki PAN wydaje w ramach "Katalogu zabytków sztuki w Polsce", zeszyt 23 tomu X, poświęcony zabytkom pow. sierpeckiego (w opracowaniu Izabeli Galickiej i Hanny Sygietyńskiej).

1971. W związku z rozbudową Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Raciążu i wzrostem zapotrzebowania na fachowe kadry, w mieście tym powstaje Zasadnicza Szkoła Mleczarska i Technikum Mleczarskie.

16.II.1972. W Sierpcu oddano do użytku nowy gmach urzędu pocztowego i telekomunikacyjnego przy ul. Płockiej.

31.V.1972. Uruchomiono nowo wybudowany browar w Sierpcu. Początek budowy - maj 1969r., pierwsza warka - 13 czerwca 1972r., 21 lipca - rozruch działu filtracji związany z pierwszym rozlaniem piwa do beczek i butelek. Budowniczym a następnie długoletnim dyrektorem browaru był inż. Wacław Marszałek. Od 1987r. zakładem kieruje mgr inż. Hubert Szczepek.

1972. Staraniem OddziałuSierpeckiego Tow. Naukowego Płockiego w Sierpcu ukazała się publikacja "Sierpc - Studia i Materiały", gromadząca materiały do dziejów miasta i Ziemi Sierpeckiej. Szczególną wartość ma obszerna praca W. Sułkowskiego pt. "Z dziejów gospodarczych i społecznych Sierpca".

1972. Zakończono budowę Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Sierpcu (I etap), co umożliwiło kanalizację miasta, rozwój przemysłu i uchroniło od całkowitej degradacji rzekę Sierpienicę (poprzednio nie oczyszczone ścieki odprowadzano w większości bezpośrednio do rzeki). Obecnie sieć kanalizacyjna liczy 22 km.

7.I.1973. Rozpoczynają działalność zakłady odzieżowe zatrudniające przede wszystkim kobiety (w ramach S-ni "Jedność").

1973. W powiecie pracuje 48 lekarzy (1956 - 14). W 1971r. udzielili oni 261.144 porad (w 1956r. - 75.762).

1.IX.1974. Powstaje Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 w Sierpcu. Jego zaczątkiem jest powstała w 1946r. Publiczna Szkoła Zawodowa. Obecnie ZSZ Nr 1 jest największym zespołem szkół ponad podstawowych w mieście (1070 uczniów w szkołach: 5 - letnie Technikum Mechaniczne, Technikum Budowlane i Technikum Elektroniczne; 3 - letnie Technikum Mechaniczne, 4 - letnie Liceum Zawodowe i 3 - letnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

28.I.1975. Powstaje ogród pracowniczy im. Marii Konopnickiej - największy w Sierpcu (obecnie 568 działkowców na ponad 22 hektarach). W sierpniu tegoż roku rozpoczyna też działalność ogród "Kolejarz".

III.1975. Powstaje w Sierpcu Park Etnograficzny wg programu (opracowanego w pełni dopiero w 1978r.) przez dr Mariana Pokropka z katedry etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1985r., z połączenia Parku Etnograficznego i Muzeum, Powstaje Muzeum Wsi Mazowieckiej.

30.VI.1975. W związku z likwidacją powiatów w skali krajowej, znika też i pow. sierpecki. Wiele powiatowych funkcji administracyjnych jednak pozostaje (koordynuje je później Urząd Rejonowy i specjalistyczne instytucje).

29.IX.1977. Miejska Biblioteka Publiczna w Sierpcu otrzymuje nowy lokal w rozbudowanym na jej potrzeby gmachu przy ul. Płockiej 30. Pomieszczenia te zmodernizowano w l. 1998/99. W l. 1977 - 1990 na II piętrze gmachu mieści się też Społeczne Ognisko Muzyczne a następnie Szkoła Muzyczna I°.

1.IX.1976. Liceum Ogólnokształcące w Sierpcu przenosi się do zbudowanego na jego potrzeby gmachu przy ul. Konstytucji 3 Maja i otrzymuje imię mjra Henryka Sucharskiego "Hubala" (za dyrekcji Lecha Dobrosielskiego). W 1985 LO otrzymuje nowoczesną Halę Sportową (za dyrekcji Marii Otroszczenko).

9.V.1978. Uroczyste otwarcie Domu Kultury Związku Naucz. Polskiego ("Dom Nauczyciela") przy ul. E.Tułodzieckiego, wybudowanego w znacznej części czynem społecznym. Jest siedzibą ZNP, ZHP, Oddziału TNP; mieści Bibliotekę Pedagogiczną, Poradnię Wychowawczo - Zawodową, Salę Koncertową (Społeczny Komitet Budowy powołano w 1972r.).

17.I.1979. W Domu Kultury w Sierpcu otwarto retrospektywną wystawę malarstwa sierpeckiego artysty - Stefana Tamowskiego. Główne motywy twórczości: kwiaty, pejzaże, portrety. Stworzył ponad 500 obrazów, 20 polichromii w kościołach, wiele kopii prac wielkich mistrzów. Jego prace trafiły do Francji, USA, ZSRR. "Prace Tamowskiego (...) są realistyczne w najlepszym słowa tego znaczeniu, odbijają nastrój odchodzącego świata".

1978. W Sierpcu utworzono Ludowy Zespół Sportowy "Gryf". Zanotował poważne sukcesy w skali krajowej i międzynarodowej w trójboju siłowym (pod kierownictwem Kazimierza Czermińskiego).

IX - X.1980. Powstanie NSZZ "Solidarność" w Sierpcu. Na czele komitetu założycielskiego stanęli Jacek Teleszyński (lekarz) i Wiesław Lewandowski. Pierwsza komórka "Solidarności" działa w PKS - ie (IX).

III.1981. Walne zebranie delegatów NSZZ "Solidarność" z zakładów pracy Sierpca i gminy. Przewodniczącym Zarządu Oddziału w Sierpcu wybrano Włodzimierza Przybysza (kolejarz), zastępcą - Wiesława Lewandowskiego.

1981. Nakładem Towarzystwa Naukowego Płockiego, Oddział w Sierpcu, ukazała się praca Stefana K. Kuczyńskiego pt. "Pieczęcie i herb Sierpca" weryfikująca i porządkująca wiele podstawowych informacji o dziejach Sierpca.

13.XII.1981. W związku z wprowadzeniem stanu wojennego, w Sierpcu zatrzymano na 48 godzin kilkunastu działaczy NSZZ "Solidarność". Przypadków internowania nie było (wg innych źródeł: 2 osoby przez ok. tydzień).

1981. W związku z rozwojem miasta i wzrostem liczby mieszkańców, parafię sierpecką podzielono na trzy (św. Benedykta, świętych: Wita, Modesta i Krescencji oraz św. Maksymiliana Kolbego).

1982. W Sierpcu powstaje filia Państwowej Szkoły Muzycznej I° w Płocku; w 1988r. przekształcona w samodzielną placówkę szkolną. Organizatorem i długoletnim dyrektorem S.M. jest mgr Ryszard Badowski. W 1990r. Szkoła otrzymuje na siedzibę budynek przy ul. Armii Krajowej (dawniej siedziba Komitetu Miejskiego PZPR).

1985. Otwarto dla zwiedzających Park Etnograficzny w Sierpcu - powołany oficjalnie w marcu 1975r. jako oddział Muzeum Etnograficznego w Sierpcu, utworzonego w 1971r. W 1987r. Muzeum i Park połączono w Muzeum Wsi Mazowieckiej. W chwili otwarcia udostępniono 26 budynków (1999r. - 58).

III.1986. Nakładem wydawnictwa "Książka i Wiedza" ukazuje się książka dra Kajetana Dobrosielskiego pt. "Ziemia Sierpecka 1945 - 1947". Przedstawia wydarzenia społeczno - polityczne i gospodarcze początkowych lat władzy ludowej w pow. sierpeckim, z obszernym uwzględnieniem wydarzeń wojny domowej (w oświetleniu i interpretacji typowej w tym okresie).

V.1989. W Sierpcu oddano do użytku nowoczesną centralę telefoniczną na 5000 numerów. Zaspokaja ona potrzeby rozwojowe telekomunikacji w mieście na wiele lat.

III.1990. Wyświetlono w likwidowanym sierpeckim kinie "Jutrzenka" ostatni film ("Czy leci z nami pilot?" prod. USA).

1.IX.1990. Zarządzeniem Wojewody Płockiego powołano Urząd Rejonowy w Sierpcu, będący terenową ekspozyturą rządowej administracji ogólnej. Usuwa to częściowo niedogodności związane z likwidacją powiatów w 1975r. i stanowi pierwszy krok na drodze restytucji powiatu. Rejon obejmuje m. Sierpc i 6 gmin wiejskich. Na kierownika powołano P. M. Ambora.

IX.1990. Rozpoczynają działalność Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Marjoss" w Sierpcu, przedsiębiorstwo rodzinne Marii i Józefa Długokęckich. W latach następnych przekształcają się w przedsiębiorstwo wielobranżowe (z dominacją produkcji odzieżowej) - jedno z większych w Sierpcu.

1.VI.1990. Władza lokalna w mieście i gminach wraca w ręce samorządów lokalnych. 27.V. - wybory samorządowe wyłaniają 28 - osobową sierpecką Radę Miejsko - Gminną. 7.VI Rada powołuje na przewodniczącego Zygmunta Rasałę (prawnika) a na burmistrza Krzysztofa Kośmidra (inżyniera budownictwa). 30.IV burmistrz Kośmider złożył rezygnację, jego następcą został Zdzisław Dumowski (nauczyciel).

1.I.1991. Całkowite usamodzielnienie Zakładów Piwowarskich w Sierpcu. Powstaje przedsiębiorstwo państwowe "Zakłady Piwowarskie w Sierpcu".

4.V.1991. Oddano do użytku nowo wybudowany budynek banku PKO, przy ul. Braci Tułodzieckich.

27.IV.1991. Uchwałą Rady Miejsko -Gminnej w Sierpcu powołano Fundację "Sierpc 2000" mającą na celu wspieranie kultury duchowej i fizycznej; główne zadanie: budowa pływalni krytej. Fundacja przez kilka lat prowadziła też księgarnię. Pierwszym prezydentem Fundacji wybrano Tadeusza Rutkowskiego, w następnych latach funkcję tę pełniła Krystyna Szczepek.

VI.1991. Na przewodniczącego Rady Naczelnej Stowarzyszenia "Pax" (póżniej "Civitas Christiana") wybrano pochodzącego z Sierpca Ziemowita Gawskiego, z zawodu nauczyciela, długoletniego przewodniczącego oddziału "Pax" w Płocku.

26.IX.1991. Podział dotychczasowej administracyjnej jednostki miejsko - gminnej na dwie: m. Sierpc i gminę wiejską Sierpc. Na wójta gm. Sierpc wybrano Leszka Strześniewskiego (długoletni pracownik administracji lokalnej). Podział funkcjonuje od 1.I.1992r.

20.X.1991. Ukazał się pierwszy numer czasopisma "Sierpeckie Rozmaitości", wydawanego przez firmę M. Zglińskiego "Fimar". Kształtuje się stopniowo jako magazyn kulturalno - społeczny. Początkowo ukazuje się nieregularnie, od początku 1999r. jako dwumiesięcznik. W 1999r. wydawanie "SR" przejmuje PUP "Budexpol".

18.II.1992. Podpisanie aktu notarialnego Spółki "Cargill - Pasze" w Sierpcu. 60% udziałów w sprywatyzowanym "Bacutilu" otrzymuje amerykańska firma "Cargill", 40% - strona polska.

3.VI.1992. Rozpoczyna działalność Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne "Budexpol", spółka z ograniczoną odpowiedzialnością będąca własnością Jerzego Babeckiego, Krzysztofa Kośmidra, Leszka Kruszewskiego i Bogdana Wiśniewskiego. Główny kierunek działalności: budownictwo. Jest to jedna z większych firm w Sierpcu.

22.VII.1992. Rozpoczyna działalność Związek Gmin Północnego Mazowsza, powołany z inicjatywy władz samorządowych Sierpca, którego celem jest gazyfikacja przewodowa 27 miast i gmin wiejskich w woj. płockim, ciechanowskim, toruńskim i włocławskim.

17 - 20.IX.1992. Obchody 670 - lecia lokacji m. Sierpca.

31.III.1993. W m. Sierpcu zanotowano 2.199 bezrobotnych (26% zdolnych do pracy). Jest to efekt likwidacji lub ograniczenia produkcji w szeregu większych zakładów pracy (m.in. PR - B, POM, większość spółdzielni pracy). W dobrej kondycji znajdują się: browar, Okręgowa S - nia Mleczarska i "Cargill - Pasze" (dawny "Bacutil"). 67% bezrobotnych to ludzie młodzi (do 44 roku życia).

18.III.1993. Rozstrzygnięto konkurs na wspomnienia pod hasłem: "Sierpc i Ziemia Sierpecka w XX wieku" zorganizowany przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Sierpcu. Wpłynęły 33 prace z których nagrodzono 9. 6 prac wydrukował kwartalnik "Notatki Płockie".

30.IV.1993. Wręczono po raz pierwszy medale "Za zasługi dla miasta Sierpca" ustanowione przez Radę Miejską w 670 - lecie lokacji Sierpca. Pierwsi laureaci: Henryk Gutowski (działacz społeczny), Stefan Kośmider (lekarz), Jerzy Witkowski (długoletni przewodniczący Koła Sierpczan w W -wie), Tadeusz Szałkucki, Maria Wessner i Lech Żmijewski (nauczyciele) oraz Oddział NSZZ "Solidarność".

1.IX.1993. Odsłonięcie w Sierpcu Pomnika Ofiar Katyńskich, z udziałem biskupa płockiego Romana Marcinkowskiego. Inicjatorem budowy był komitet społeczny pod kierownictwem Henryka Gutowskiego.

31.XII.1993. W efekcie przemian ustrojowych liczba podmiotów gospodarczych Sierpcu wzrosła z 586 w 1990r. do 1103. Upadło szereg firm państwowych i spółdzielczych a powstało wiele prywatnych (np. liczba prywatnych firm handlowych wzrosła z 38 do 261 a uspołecznionych zmalała z 98 do 26).

22.I.1994. Otwarto Studio Telewizji Kablowej w Sierpcu będące własnością 3 spółek warszawskich ("Mesat", "Mescomp" i "Intercity").

II.1994. Sierpc uczestniczy aktywnie we wszelkich aspektach przemian ustrojowych w Polsce, także w tych mniej chwalebnych. M.in. prasa donosi, że: mieszkaniec Sierpca został aresztowany w Szwecji za przemyt narkotyków; firma sierpecka pobierała niemałe dolarowe opłaty a` conto mitycznych poważnych kredytów zagranicznych; czołowy sierpecki biznesmen zalega z opłatami podatkowymi na kwotę kilkudziesięciu miliardów złotych.

5.III.1994. Po raz pierwszy przyznano tytuł honorowy "Sierpczanin Roku" - z inicjatywy redakcji "Sierpeckich Rozmaitości". Uhonorowany nim został Henryk Gutowski.

23.IV.1994. Ingres na biskupa pomocniczego archidiecezji warszawskiej ks. Piotra Jareckiego, pochodzącego z Sierpca. W Konferencji Episkopatu Polski pełni on funkcję z - cy Sekretarza Generalnego; jest najmłodszym biskupem polskim (38 lat).

28 - 30.VI.1996. Z inicjatywy sierpeckiego Domu Kultury (przy współudziale Rady Miejskiej, Muzeum Wsi Mazowieckiej i Fundacji Kultury Wsi) odbył się w Sierpcu I Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny "Kasztelania". Wystąpiło 7 zespołów polskich oraz 2 zagraniczne (z Macedonii i Ukrainy). Animator Kasztelanii: Robert Chojnacki, choreograf i kierownik zespołu "Kasztelanka".

X.1996. Ukazuje się książka Antoniego Jankowskiego pt. "Sierpeckie niezapominajki" (szkice historyczno - wspomnieniowe). Inauguruje ona serię wydawniczą Miejskiej Biblioteki Publicznej pod nazwą "Biblioteka Sierpecka" w ramach której wydano w l. 1996 - 1998 7 książek, w tym "Wspomnienia Sierpczan 1900 - 1950" (376s., 167 ilustracji). Inicjator serii - Jan Burakowski, dyr. MBP.

4.IX.1996. Doprowadzono gaz przewodowy do Sierpca. Otwarcie stacji pomiarowo - redukcyjnej I° w Borkowie Kościelnym.

1.I.1999. Po raz czwarty w historii powstaje powiat sierpecki. W stosunku do poprzednich (XVI wiek, 1867, 1918) jest znacznie mniejszy terytorialnie, obejmuje m. Sierpc oraz 6 gmin wiejskich: Gozdowo, Mochowo, Sierpc, Rościszewo, Szczutowo i Zawidz.

II.1999. Otwarcie krytego basenu kąpielowego w Sierpcu, największej inwestycji "Sierpca samorządowego". Inwestorem była Fundacja "Sierpc 2000" (prezydent: Krystyna Szczepek), projektantem - mgr inż. arch. Wojciech Kornatowski z Warszawy, wykonawcą inwestycji - Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne "Budexpol" z Sierpca. Koszta (6673tys.zł.) pokryli: budżet miasta, Fundacja "Sierpc 2000", UKFiT, Min. Edukacji Narodowej. Inwestycja zdobyła nagrodę I o UKFiT w grupie nowo zbudowanych pływalni.

28.VI.1999. Firma niemiecka "Bitburger Brauerei" przejmuje 99,5% udziałów w Spółce Zakłady Piwowarskie w Sierpcu S.A. Taki jest finał przekształceń własnościowych w browarze (dla wielu - kontrowersyjny).

30.VI.1999. Stopa bezrobocia w pow. sierpeckim wynosi 16,2% (mławski - 17,8%, żuromiński - 15,6%).

17.XII.1999. Ukazuje się pierwszy numer 2 - tygodnika "Gazeta Sierpecka", czasopisma wydanego przez Agencję Wydawniczo - Reklamową "Art - Press" pod redakcją Andrzeja Wiśniewskiego. Orientacja SLD - owska. Od września 2000r. wydawane jako miesięcznik.

1.III.2000. Ukazał się pierwszy numer gazety internetowej "Inter - Sierpc" wydawanej przez Spółkę "Fimar" (pod redakcją Grzegorza Góreckiego). Niestety okazała się efemerydą, ale fakt odnotowujemy jako zwiastun nieustannego postępu w zakresie informacji społecznej.

3.IV.2000. PKP zawiesza przewozy pasażerskie na trasie Sierpc - Brodnica. Po wcześniejszym zawieszeniu kursów do Płocka, funkcjonują już tylko przewozy pasażerskie na trasie Nasielsk - Sierpc - Toruń. Nie funkcjonuje także od dawna parowozownia. Ruchliwy dawniej węzeł PKP pustoszeje i straszy zdewastowanym budynkiem dworca.

1.X.2000. W Sierpcu startuje Wydział Zamiejscowy Inżynierii i Kształtowania Środowiska SGGW w Warszawie, zaczątek pierwszej w dziejach miasta szkoły wyższej. Studia podejmuje 107 studentów - głównie z pow. sierpeckiego.

2000. Liczba ludności Sierpca wynosi (30.VI.2000r.) 19.778 mieszkańców, pow. sierpeckiego 56.003. W ostatnim pięcioleciu XX wieku zanotowano zahamowanie rozwoju ludności miasta (1995 - 19.846 mieszkańców).