Należąc do koła w Susku (Związku Młodzieży Wiejskiej - red.), ani na chiwlę nie przestawalismy myśleć o powołaniu koła młodzieży w Grodkowie-Morgach. W tym celu wielokrotnie prowadziliśmy rozmowy z miejscową młodzieżą, w wyniku których ostatecznie taka decyzja została powzięta.

Zebranie organizacyjne koła odbyło się w pierwszej dekadzie stycznia 1926 roku w domu Wincentego Kokoszczyńskiego. Prócz młodzieży, na zebranie przybyli także starsi samodzielni gospodarze. Referat ideowy wygłosił Bronisław Chojnacki, zachęcając gorąco wszystkich zebranych do wpisania się na listę członków koła. W wyniku wyborów do zarządu koła weszli: Józef Wdzięczkowski - prezes, Mateusz Jułkowski - wiceprezes, Kazimierz German - sekretarz, Józef Dankowski - skarbnik, Marianna Pikulska - bibliotekarz.

Pierwszym z przejawów działalności nowo powstałego koła były uroczyste obchody 63 rocznicy powstania styczniowego. Józefa Wdzięczkowska, posiadająca duże zdolności muzyczne, zajęła się szkoleniem chóru, oczywiście wraz z doborem odpowiedniego repertuaru. Ja odpowiadałem za przygotowanie recytacji oraz referatu okolicznościowego. Próby chóru złożonego z dziewcząt i chłopców oraz zespołu recytatorskiego odbywały się codziennie w prywatnych mieszkaniach poszczególnych członków. Także akademia odbyła się w prywatnym domu. Nie bacząc, że wstęp był za opłatą, publiczność przybyła licznie. Z uwagą wysłuchano mego referatu na temat powstania styczniowego, dobrze wypadł chór, a także występy recytatorskie. Dość poważny dochód z tej pierwszej naszej imprezy w całości przeznaczyliśmy na zakup książek do biblioteki koła. Niezależnie od tego, przeprowadziliśmy na ten cel zbiórkę pieniężną, która powiększyła kilkakrotnie nasze wpływy, co pozwoliło zakupić całą twórczość Sienkiewicza, Żeromskiego, Orkana, Reymonta, Orzeszkowej, Prusa a nawet Wiktora Hugo. Wówczas nie przypuszczałem jeszcze, że założenie biblioteki wywoła tak wielką radość wśród młodzieży, a książka stanie się jej najbliższym przyjacielem.

W naszej wsi było, niestety, także grono analfabetów, i to w stosunkowo jeszcze młodym wieku. W tej sytuacji na jednym z pierwszych zebrań postanowiono, aby dla tych wszystkich, którzy nie umieją czytać i pisać, a pragnęliby się nauczyć, zorganizować kurs. Rolę nauczycieli na tym kursie w zasadzie spełniali ci koledzy, którzy poprawnie pisali, znali cztery działania arytmetyczne oraz ułamki, a także mieli pewne zdolności dydaktyczne; czasem z wykładem zapraszano nauczycieli z pobliskich szkół. Po kursie niektórzy spośród "naszych uczniów" nie tylko czytali i pisali, ale całkiem dobrze radzili sobie z ułamkami, umieli np. obliczyć procent tłuszczu zawarty w mleku, które - nawiasem mówiąć - już w niedalekiej przyszłości dostarczali do zorganizowanej przez nas mleczarni.

Z inicjatywy Chojnackiego, Tułodzieckiego oraz Andrzeja Pedy w zimie 1926 r. zorganizowany został tygodniowy kurs kulturalno-oświatowy dla przedstawicieli poszczególnych kół młodzieży z powiatu. Kurs ten odbywał się w Grąbcu w domu Andrzeja Pedy, znanego szeroko działacza społeczno-politycznego. Koła położone daleko od Grąbca delegowały po dwóch lub trzech przedstawicieli, którym młodzież tutejsza zapewniła noclegi i utrzymanie; natomiast przedstawiciele kół położonych bliżej dochodzili codziennie w dowolnej liczbie. Z Grodkowa-Morgów uczestniczyło nas troje: Wdzięczkowska, Jułkowski i ja. Program kursu obejmował sprawy ideologiczne Związku Młodzieży Wiejskiej oraz wykłady z zakresu ich działalności kulturalno-oświatowej.

W czasie kursu miałem okazję dobrze poznać Andrzeja Pedę, o którym już poprzednio słyszałem wiele dobrego jako o działaczu społecznym, polityku i już przed pierwszą wojną światową aktywnym zaraniarzu. Aktualnie zajmował stanowisko prezesa Zarządu Powiatowego PSL "Wyzwolenie" w Sierpcu oraz należał do władz wojewódzkich i centralnych "Wyzwolenie" w Warszawie. On też prowadził wykłady na temat historii ruchu ludowego, ze szczególnym uwzględnieniem "Zarania". Pamiętam jego bardzo starannie przygotowany wykład, w którym mówił o okolicznościach i warunkach, w jakich ten ruch powstał i rozwijał się. Dowiedziałem się wtedy, że "Zaranie" powstało jesienią 1907 r. na Kujawach w Kruszynku. Istniała tam Żeńska Szkoła Rolnicza, a kierowniczką tej zasłużonej placówki była Jadwiga Dziubińska, wybitna działaczka ruchu ludowego, wyróżniająca się także na polu krzewienia oświaty rolniczej. Na urządzoną tam wystawę dorobku szkoły, korzystając z zaproszenia, przybyli: Maksymilian Malinowski, Adamowicz-Piliński, Jan Kielak oraz Tomasz Nocznicki. W tym gronie zaufanych ludzi, łącznie z Jadwigą Dziubińską, postanowiono założyć pismo polityczne dla wsi, pt. "Zaranie". Peda mówił też o rozwoju pisma na ziemi sierpeckiej oraz trudnościach i szykanach, na jakie natrafiało. Przypomniał także walkę kleru, który z największym zacietrzewieniem zwalczał "Zaranie", wyklinając z ambony zaraniarzy oraz nakłaniając sąsiadów do omijania ich rodzin. Natomiast szczególnie ciepło i serdecznie przedstawił Tomasza Nocznickiego, jako wybitnego i prawego polityka, z którym od chwili powstania "Zarania", łączyły go bardzo bliskie i serdecznie stosunki. Mówił także o cennym wkładzie w dzieło ruchu ludowego Ireny Kosmowskiej, która współpracowała z nim w redagowaniu "Zarania", a potem wszystkie swe siły i nieprzeciętne zdolności poświęciła pracy politycznej w PSL "Wyzwolenie". Kiedy dowiedziałem się, że Andrzej Peda posiada wszystkie roczniki "Zarania", nie omieszkałem osobiście z nich skorzystać. Wypożyczyłem je, wyczytałem dokładnie i muszę przyznać, że była to dla mnie lektura niezmiernie cenna, a już szczególnie artykuły Nocznickiego, pełne pasji, nawołujące chłopów do oświaty, powszechnego czytelnictwa pożytecznych książek, do organizowania się w kooperatywy i staszicowskie kółka rolnicze, demaskowały obłudny kler, chcący za wszelką cenę utrzymać lud wiejski w ciemnocie i posłuszeństwie. Wykłady Pedy pozostały na długo w pamięci mojej i innych kursantów.

Na podkreślenie zasługuje także inna inicjatywa Pedy w zakresie ubezpieczenia zwierząt od wypadku. Polegała ona na tym, że chłopi z Grąbca (w większości ludzie przybyli tu przed pierwszą wojną światową na czele z Pedą z pow.łowickiego do Grąbca, gdzie nabyli gospodarstwa z rozparcelowanego folwarku) postanowili dobrowolnie się opodatkować, płacąc odpowiednie składki na wypadek padnięcia zwierząt domowych. Była to bezprecedensowa akcja na terenie pow. sierpeckiego, dzięki której uratowanych zostało przed bankructwem wielu chłopów, szczególnie biednych.

Przedruk z książki: Kazimierz German - Droga do celu. Ossolineum 1979.s.58-61