Po długiej przerwie wracamy do cyklu poświęconemu miejscom wiecznego spoczynku sierpczan.

Autor przy grobie Jana Żłobeckiego we Lwowie

Wojna polsko-bolszewicka, której kulminacją była bitwa warszawska nazwana przez lorda Edgara V. d'Abernona "osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata", jest już dość odległym wydarzeniem historycznym, zwłaszcza dla najmłodszych czytelników. Dla narodu polskiego odzyskującego z trudem po ponad stuletnim okresie zaborów własną państwowość wojna ta była wielkim wyzwaniem i sprawdzianem. Udało się Polakom zmobilizować i obronić niepodległość. Bolszewikom nie udało się rozprzestrzenić na całą Europę złudnej i utopijnej idei rewolucji. Gdy zbliża się sierpień i kolejna rocznica bitwy warszawskiej wspominając te wydarzenia warto sobie uzmysłowić, że wojna ta pochłonęła ponad sto tysięcy żołnierzy polskich. Wśród nich byli również sierpczanie. Wielu z nich na wojnę poszło jako ochotnicy, nieraz mający jedynie po kilkanaście lat (zob. "SR" nr 1/2000).

Nieubłagany czas zrobił swoje i świadków tych wydarzeń pozostało niewielu. W Sierpcu są nimi sędziwi Zenon Jankowski i Stefan Kępczyński. Wywiady przeprowadzone z nimi zamieszono w książce Leny Szatkowskiej "Szara legenda". Zenon Jankowski ur. 27 sierpnia 1905 r. był uczestnikiem bitwy warszawskiej, został odznaczony przez gen. Józefa Hallera Krzyżem Walecznych. W pamięci sierpczan funkcjonuje przede wszystkim jako nauczyciel muzyki. Jeszcze w domu grywa na swoich ulubionych skrzypcach, z którymi wiąże się tyle wspomnień (zob. też "SR" nr 4/99). Stefan Kępczyński ur. 2 września 1902 r. pochodzący z Piastowa już w 1918 r. jako skaut rozbrajał Niemców. W 1920 r. walczył w obronie Płocka. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Nie wiemy, czy żyją w naszym mieście bądź okolicy inni uczestnicy tych wydarzeń.

Aleksander Brudziński (1899-1920)

Niedawno (27 V 1999 r.) zmarł żołnierz 1920 r. Józef Drążkiewicz, urodzony 24 maja 1904 r. w Sierpcu. Był synem Juliana i Antoniny z Broniszów. Jego wojenna historia rozpoczyna się od mobilizacji w Warszawie. Walczył pod Ossowem, ważnym punktem bitwy warszawskiej. Przemierzył szlak bojowy aż po Tarnopol i rzekę Zbrucz, która w wyniku pokoju ryskiego (1921 r.) stała się linią graniczną między Polską a Rosją Radziecką. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem za udział w wojnie 1918-1921. Z opublikowanych jego wspomnień ("Wspomnienia sierpczan 1900-1950") możemy dowiedzieć się wielu szczegółów dotyczących walk i życia na froncie. Znajdujemy tam również nazwiska jego towarzyszy broni pochodzących z Sierpca. Byli nimi: Henryk Rudowski, Aleksander Kubiński, Teofil Kozłowski, Bronisław Lipczyk, Wacław Kiełczyński, Henryk Wiśniewski, Zygmunt Jabłoński, Jan Nagiewicz.

W książce "Szara legenda" jest zamieszczony wykaz uczestników wojny polsko-bolszewickiej pochodzących z ówczesnego województwa płockiego odznaczonych w 1990 r. Krzyżem za udział w wojnie 1918-1921. Znajdujemy tu kilkunastu mieszkańców Sierpca. Byli to: Henryk Brenda, Edmund Drążkiewicz, wspomniany Józef Drążkiewicz, wspomniany Stefan Kępczyński, Tadeusz Kuberski, Stanisław Malinowski, Antoni Młotkowski, Michał Morawski, Marian Nagrodzki, Ignacy Pawłowski, Adam Rzeszotarski, Józef Wiśniewski. Poza tym wymieniono trzy osoby z najbliższych okolic Sierpca. Są to: Aleksander Brzuszkiewicz z Wernerowa, Józef Osowski z Romatowa i Marian Skotnicki z Nart. W oparciu o istniejące publikacje możemy listę sierpczan uczestniczących w tej wojnie jeszcze uzupełniać.

Należałoby również zainteresować się grobami żołnierzy wówczas poległych, o których częstokroć nawet rodziny już nie pamiętają. Na cmentarzu sierpeckim (przy pierwszej alejce) znajduje się skromna mogiła. Na żelaznym krzyżu umieszczona jest nowa tabliczka, na której czytamy: "Ś. P. Jan Mierzwa strz. 3. kp. 2. płk. armii Hallera zginął w obronie Ojczyzny w lipcu 1919 r. Cześć Jego Pamięci." Nie udało się ustalić okoliczności jego śmierci. Nie wiemy, czy jego mogiła ma związek z wojną polsko-bolszewicką, czy może upamiętnia żołnierza utworzonego w maju 1919 r. (z udziałem wojsk gen. J. Hallera) frontu przeciwko Niemcom. Jednym z jego odcinków był front mazowiecki.

Grób Stanisława Jankowskiego w Sierpcu

Na naszym cmentarzu znajdujemy mogiłę Stanisława Jankowskiego. Na skromnej tabliczce odnotowano, że był legionistą I Brygady J. Piłsudskiego, kawalerem Krzyża Niepodległości i Krzyża Walecznych. Był zapewne uczestnikiem wojny 1918-1921 roku. Urodził się 25 X 1895 r. w Łodzi. Był synem Wincentego i Bronisławy z Pawłowskich. Nie ustalono, dlaczego osiadł w Sierpcu. Zmarł 19 VII 1938 r., pozostawiwszy żonę Pelagię z Łukowskich.

Na niektórych nagrobkach pojawiają się ostatnio napisy mówiące, że zmarły był członkiem POW. Byli to przeważnie uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej bądź innych ważnych wydarzeń tego okresu. Poszukując danych o poległych w omawianej wojnie sierpczanach oraz ich mogiłach udało się zgromadzić informacje o jeszcze kilku osobach.

Aleksander Brudziński ur. 30 VI 1899 r. Export (Pensylwania, USA), syn Ignacego i Wandy z Orzechowskich, rolników z wsi Piaski (na przełomie XIX/XX w. przebywających na emigracji w USA). Z początku służył w marynarce. Poległ w 1920 r. Według przekazu rodzinnego miał zginąć w wiosce Pruskołęka koło Chorzel. W Chorzelach znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy z 1920 r. Być może, że tam został pochowany.

Stanisłąw Gąsiorowski (1901-1920)

Stanisław Gąsiorowski ur. 6 III 1901 r. w Babcu Piasecznym, syn Szczepana i Antoniny z Żołnowskich, rolników. Poległ w 1920 r. Według tradycji rodzinnej śmierć poniósł w okolicach Płocka.

Czesław Orzechowski ur. 20 VII 1899 r. we wsi Piaski, syn Franciszka i Stanisławy z Grabskich, rolników. Był żołnierzem 13 pułku piechoty. Poległ 19 V 1920 r. w Duniłowiczach (dzisiaj Białoruś). Podobno kula trafiła go, gdy przemieszczał działo na skraju lasu.

Jan Żłobecki ur. 23 IV 1899 r. w Trosce, syn Michała i Marianny z Brudzińskich, rolników. Dzieciństwo spędził w Trosce, a następnie w sierpeckich Włókach. Był żołnierzem 40 pułku strzelców. Zmarł od ran 3 XI 1920 r. we Lwowie. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim w części poświęconej obrońcom Lwowa (na tzw. cmentarzu Orląt). W oparciu o wydany w 1934 r. plan tego cmentarza udało się odnaleźć jego mogiłę (XVII kwatera, grób nr 1561).

Spróbujmy ustalić miejsca śmierci innych sierpczan poległych w wojnie 1918-1921 r. Może uda się znaleźć jeszcze którąś z żołnierskich mogił. Szanownych Czytelników mogących udzielić informacji o swoich krewnych poległych w tej wojnie prosimy o informację przesłaną na adres redakcji "SR" albo autora: ul. Wyczółkowskiego 21/1, 85-092 Bydgoszcz.

Paweł Bogdan Gąsiorowski