Początki sanktuarium w Skępem

Sanktuarium w Skępem z lotu ptaka (2021)

Wnętrze kościoła klasztornego w Skępem (2014)

Figura Matki Bożej w ołtarzu kościoła w Skępem (2010)

Pamiątka z obchodów 400-lecia sanktuarium w 1896 roku

Feretron z figurą Matki Bożej Skępskiej z kościoła w Łukomiu

Pielgrzymi z parafii sierpeckich podczas odpustu w 2010 roku

Przed wiekami, tak jak i dzisiaj, jadąc z Sierpca na zachód w kierunku Torunia po około 25 kilometrach (około 3 staropolskie mile) mijało się osadę, a od XV wieku miasteczko Skępe, będące wówczas własnością rodu Kościeleckich. Gościniec wiódł przez lasy, a miasteczko było położone w malowniczym miejscu nad jeziorem. Tuż za Skępem gościniec przechodził dość blisko mijanego z lewej strony jeziora. Uwagę zwracał leżący tam okazały głaz pełniący wówczas funkcję drogowskazu. Był ozdobiony dużą ilością wyrytych na nim krzyży.

Z głazem związane były tajemnicze wydarzenia. Mieszkańcy i przejeżdżający widywali na nim niezwykłe światło i słyszeli dochodzący cudowny śpiew. Mówiono nawet o pojawieniu się wizerunku Matki Bożej. Wieść o tym miejscu rozchodziła się. Przybywający chorzy w cudowny sposób odzyskiwali zdrowie. Postawiono obok kamienia potężny dębowy krzyż. Ludzie, którzy doznali w tym miejscu łask, wieszali na krzyżu wota dziękczynne.

W końcu XV wieku do Polski dotarła epidemia dżumy. Przybywali tu liczni pątnicy szukając pomocy u Matki Bożej. W 1495 roku cudownego objawienia i uzdrowienia doznał kuśnierz Jan z Pobiedzisk leżących na terenie Wielkopolski. Zgodnie z nakazem otrzymanym od Maryi powiadomił o tym dziedziców Kościeleckich. Oni przekonani o prawdziwości objawień wznieśli drewnianą kaplicę. Ich córka, Zofia (albo Katarzyna), cierpiała na chorobę nóg, nie mogła chodzić. Żarliwie modliła się do Matki Bożej o uzdrowienie. Poleciła zanieść się do kaplicy. W pewnym momencie wstała z lektyki i uzdrowiona dotarła resztę drogi do kaplicy o własnych siłach. Dziewczynka, która w cudowny sposób ozdrowiała, udała się z rodzicami do Poznania. Tam w pracowni artysty rzeźbiarza zakupili  śliczną rzeźbę Matki Bożej. Została ona przywieziona do Skępego i umieszczona jako wotum w ołtarzu kaplicy.

Sanktuarium nawiedzało coraz więcej pielgrzymów, którzy tu doznawali łask. Miejscowi dziedzice, chcąc zapewnić pomieszczenie dla przybywających oraz potrzebną posługę duszpasterską, sprowadzili zakonników bernardynów. Zbudowali oni nowy kościół i klasztor. Mimo zawirowań historycznych do dzisiaj opiekują się już ponad pięć wieków tym sanktuarium.

Najwięcej pielgrzymów do Skępego, jak przed wiekami, przybywa 8 września (a niektórzy w przeddzień) na odpust w dniu wspomnienia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Dzień ten zwany jest świętem Matki Bożej Siewnej. Tegoż dnia święci się ziarno, prosząc, aby Bóg zachował je "przed gradem, powodzią, suszą i wszelką szkodą". W tym dniu rolnicy zaczynali zwykle obsiewać pola poświęconym ziarnem, a Maryja miała się troszczyć o jego wzrost. Do Skępego w tym dniu przybywają pielgrzymi pieszo, przeważnie zorganizowani w parafialne kompanie. Przyjeżdżają samochodami. Przybywają również rowerzyści przejeżdżając po kilkadziesiąt kilometrów. 

Didaskalia:

Skępe leży w sercu Ziemi Dobrzyńskiej. Jest to niewielka kraina ograniczona rzekami: na południu Wisłą od Kujaw, na wschodzie Skrwą od Mazowsza, na północnym zachodzie Drwęcą od Ziemi Chełmińskiej.

Prawa miejskie Skępe otrzymało od Mikołaja Kościeleckiego herbu Ogończyk, wojewody brzesko-kujawskiego i starosty dobrzyńskiego w 1445 roku, za wcześniejszą zgodą nieżyjącego już wówczas króla Władysława Warneńczyka. Miastem było do roku 1867, kiedy to jak wiele podobnych miasteczek, decyzją władz rosyjskich zostało sprowadzone do roli wioski. W 1997 roku ponownie zostało zaliczone w poczet miast.

Miasteczko ściśle związane jest z przylegającą doń od zachodu wsią Wymyślin (dzisiaj włączoną w administracyjne granice miasta) oraz wsią o nazwie Wioska, gdzie znajdowało się centrum dóbr skępskich z dworem. Interesujące nas sanktuarium Matki Boskiej Skępskiej i związany z nim klasztor położone są na terenie Wymyślina.
    Parafia w Skępem pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1453 roku. Kościół parafialny znajdował się w okolicy rynku skępskiego. Był to zapewne niewielki obiekt drewniany, który na początku XVII wieku został zastąpiony nowym, ufundowanym przez Jana Garwaskiego. Po spaleniu tegoż, w pierwszej połowie XVIII wieku wybudowano nowy kościół fundacji Józefa Pawła Zielińskiego. Ten również w niedługim czasie został strawiony przez pożar. W 1777 roku decyzją biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego parafia została przeniesiona do kościoła bernardynów w pobliskim Wymyślinie.    
    Omawiany zespół klasztorny ojców bernardynów swymi początkami sięga końca XV wieku. Nie tak dawno uroczyście świętowano jubileusz jego pięćsetlecia. Początki tego obiektu sakralnego wiązane są z objawieniem jakiego miał doznać kuśnierz Jan z Pobiedzisk podczas panującej w 1495 roku epidemii dżumy. Kościeleccy, właściciele Skępego, ufundowali w tym miejscu drewnianą kaplicę, która stała się miejscem pielgrzymowania coraz liczniejszej grupy wiernych, doznających tu łask. W następnym roku przyniesiono tam również córkę Kościeleckich, nie mogącą chodzić, której medycy nie dawali żadnych szans na wyleczenie. Wdzięczni Kościeleccy przywieźli z Poznania rzeźbę Matki Bożej, którą umieścili w ołtarzu kaplicy.

Figura Matki Bożej Skępskiej, zwanej również Królową Mazowsza, jest rzeźbą późnogotycką. Przedstawia Marię jako dziewczynkę (typ ikonograficzny Służebnicy Świątyni) trzymającą złożone do modlitwy dłonie, ubraną w luźno opadającą szatę. Na cokole umieszczona jest data 1496. U stóp rzeźby znajduje się wykonany ze srebrnej blachy półksiężyc, podtrzymywany przez aniołów (barokowy z połowy XVIII w.); zapewne umieszczony tam został w związku z koronacją figury w 1755 roku.

Do posługi duszpaste­rskiej na rzecz licznie przybywających pątników w 1498 roku za sprawą Mikołaja Koście­leckiego, dziekana gnieźnie­ńskiego, późniejszego biskupa chełmskiego, sprowadzono bernardynów, pochodzących z Koła. W miejscu drewnianej kaplicy Mikołaj ufundował ceglany kościółek oraz wzniósł niewielki klasztor. Obiekty te nie wystarczały dla rozwijającego się dynamicznie ośrodka kultu religijnego. Już po kilku latach Mikołaj Kościelecki (będący już biskupem) podjął decyzję o wzniesieniu nowych obiektów. Prace budowlane prowadzone według projektu o. Bartłomieja Łoya rozpoczęto w 1508 roku. Zbudowano wówczas kościół i klasztor w stylu późnogotyckim. W następnych wiekach ten zespół archite­ktoniczny był kilkakrotnie rozbudowywany i przebudowywany, przez co w znacznej mierze zatracił swe pierwotne cechy stylowe.

Dzisiaj w skład zespołu klasztornego wchodzi kościół, klasztor i dziedziniec odpustowy zwany kalwarią. Kościół pod wezwaniem Zwiastowania NPM, niegdyś późnogotycki, prawie całkowicie został zbarokizowany. Wzniesiony jest na rzucie wydłużonego prostokąta, lekko zwężającego się ku wschodowi. Posiada dach siodłowy kryty dachówką. Od zachodu znajduje się wieża pięciokondygnacyjna. Od północy dobudowana jest okazała prostokątna kaplica św. Anny. Klasztor składa się z trzech trzykondygnacyjnych skrzydeł otaczających wraz z krużgankiem (przylegającym do południowej ściany nawy kościoła) czworoboczny wirydarz. Do czworoboku klasztornego dobudowano w XVIII wieku budynki od południa i zachodu. Od północnej strony kościoła znajduje się wybudowany w XVIII wieku dziedziniec odpustowy, zwany kalwarią. Jest czworobokiem, w którego północnym skrzydle znajduje się wieża bramna oraz dwie wieże w narożach. Wewnątrz dziedziniec otoczony jest krużgankami otwartymi na dziedziniec arkadami o łukach półkolistych. Pośrodku dziedzińca znajduje się wzniesiona w I połowie XVIII wieku kaplica św. Barbary, zwrócona frontem ku zachodowi. Wieże i wieżyczki kościelne i klasztorne nakryte są barokowymi hełmami z ośmiobocznymi latarniami.

Utworzone w końcu XV wieku sanktuarium szybko zdobywało sławę. Nie przeszkadzało temu powstałe nieco wcześniej (1483) podobne sanktuarium w położonym 25 km na wschód Sierpcu, chociaż pewna rywalizacja o krąg wiernych pątników istniała. Najpierw przybywali do Skępego zapewne ludzie z najbliższych stron, z terenu Ziemi Dobrzyńskiej. Z czasem docierali pątnicy z coraz to dalszych okolic, z sąsiednich ziem. Pielgrzymowano tu indywidualnie oraz w grupach. Jako przykład mogą posłużyć odnotowane siede­mnastowieczne pielgrzymki z Mazowsza (z Ciechanowa - 1611 i 1616, z Mławy - 1611, z Gostynina - 1616, z Raciąża - 1619, z Przasnysza - 1638) i z Ziemi Lubawskiej (z Lubawy - 1637 i 1676). O szerokim zasięgu oddziaływania sanktuarium świadczy rozpowsze­chnienie się wizerunku Panienki Skępskiej w sztuce ludowej sąsiednich ziem. Rzeźby przedstawiające Matkę Boską Skępską spotykamy na terenie Mazowsza i wschodniej części Kujaw, na co miał wpływ podział Kujaw w XIX wieku między państwa zaborcze. Często występują na feretronach, z którymi pielgrzymowano do sanktuarium, możemy je spotkać także w przydrożnych kapliczkach.