Błędna historia w jubileuszowej książce "XX-lecie gminy Sierpc"

XX-lecie gminy Sierpc, Sierpc 2012

Niedawno z okazji obchodów dwudzie­stolecia istnienia gminy Sierpc została wydana książka "XX-lecie Gminy Sierpc". Z radością zabrałem się do jej przeglądania. Zacząłem od przeczytania tego, co napisano o wsi Piaski, której historia mnie mocno interesuje od lat. I cóż, oniemiałem. Czegóż tam nie wypisano.

Książka wygląda zachęcająco. Składa się zasadniczo z dwóch części oraz zamieszczonego na końcu materiału fotograficzne­go. Pierwsza część prezentuje władze samorządowe w dwudzie­stoleciu oraz zawiera dość szczegółowe kalendarium gminy z tego czasu. Jest to wartościowy materiał dokumentacyjny i pewnie wykonany solidnie.

Dużo gorzej jest z częścią drugą zatytułowaną "Zarys dziejów poszczególnych miejscowości z terenu gminy Sierpc" (tu zaskakujący knot edytorski - tytuł przeniesiony z jednej strony na następną: 61 na dole i 62 u góry). Notki dotyczące poszczególnych miejscowości są nierówne pod względem sposobu opracowania i jakości. Mimo, iż zebrano dużo materiału historycznego, książka nie ma żadnego odniesienia bibliograficzne­go. Widać też, że nie wykorzystano dostępnych materiałów drukowanych. Spisano to, co się nawinęło. A przecież wykonali to zawodowi historycy - Tomasz Krukowski i Michał Weber.

Nie wykorzystano "Herbarza szlachty powiatu sierpeckiego" Jerzego Łempickiego (Sierpc 2008), który precyzyjnie analizuje stosunki własnościowe w wioskach położonych na wschód od Skrwy. Chyba autorom nie znana jest bardzo cenna dla miejscowości położonych po zachodniej stronie Skrwy książka Antoniego Bilińskiego "Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów" (Warszawa 1932). Nie zaznaczono, że w Wernerowie i Osówce mieszkała przez ponad sto lat społeczność ewangelicka, która w Osówce miała swój dom modlitwy (bethaus) i szkołę, a pozostał po niej cmentarz. Warto z istniejących opracowań na ten temat ("Sierpeckie Rozmaitości", nr 4/2009, s. 52-56; nr 1/2010, s. 55-57; nr 2/2010, s. 54-57 i 3/2010, s. 54-56) było wypisać chociaż kilka najistotnie­jszych informacji. Czyżby autorzy jubileuszowej książeczki darzyli specjalną awersją Żochowo, wszak zostało ono zupełnie przez nich pominięte. A historię też miało ciekawą… 

Przykładowo, właścicielami Borkowa Kościelnego na przełomie XIX/XX wieku nie byli Łukawscy, ale Łukoscy herbu Dołęga, mający swoje korzenie w Łukoszynie. Ich zabytkowe nagrobki możemy obejrzeć przy kościele parafialnym. Współwłaścicie­lami wsi Sudragi na przełomie XVI/XVII wieku nie byli Tułochowscy, ale Tłuchowscy wywodzący się z Tłuchowa.   

Ten krótki tekst nie jest jednak recenzją książki. Jest jedynie ostrze­żeniem(!) dla mieszkańców wsi Piaski i tych, którzy są nią zainte­resowani. Najbardziej niepokojące jest, by dzieci nie wykorzystały jej w ramach "edukacji regionalnej". Może to skrzywić jakąkolwiek wiedzę o tej wiosce.

Informacja o lokalizacji kościoła Świętego Krzyża (obecnie w ruinie) oraz cegielni Rudowskiego na terenie wsi Piaski jest błędem. Miejsce, gdzie stał tenże kościół, zwane było ongiś Borkiem Sierpeckim. Obiekty te leżały i ich nikłe pozostałości leżą na terenie Sierpca. Granice wsi Piaski (a wcześniej Piastowa) tam nie docierały. Natomiast niewielka odległość dawała szanse na zatrudnianie się w cegielni mieszkańców wioski. Na terenie wioski też nie było żadnej kapliczki Świętego Krzyża (taki zapis na mapie z 1839 roku dotyczy wymienionego kościoła popadającego stopniowo w ruinę). W Piaskach zaś są obecnie trzy figury usytuowane przy jej granicach (dwie z nich liczą po około 100 lat).

Nieporozumieniem jest zdanie odnoszące się do początków pojawienia się nazwy wsi: "Jednak w miejscowej tradycji pozostał obszar zwany Piaskami, który później został podzielony między sąsiednie wsie." Nikt nic nie dzielił, gdyż wioski do XVIII wieku nie było. Teren ten był pograniczem Miłobędzyna i Piastowa, i był zapewne od wieków wyraźnie rozgraniczony gościńcem. Miejsce pewnie wcześniej nazywano pospolicie "piaskami" ze względu na rodzaj gleby. Był to obszar piaszczysty w dużej mierze porośnięty lasem. Znany jest fakt późnego powstawania wiosek o tej nazwie, wszak wcześniej zasiedlano żyzne ziemie. Obecne Piaski leżą w miejscu, gdzie rozchodzą się drogi w kierunku Płocka przez Gozdowo oraz w kierunku Płocka i Dobrzynia przez Mochowo. Tak wiodły również dawne gościńce. Było to doskonałe miejsce do założenia karczmy. Nie sposób określić, od kiedy istniała owa Karczma Miłobędzka, w miejscu nazwanym potem Piaskami Miłobędzkimi. Zapewne powstała znacznie przed XIX wiekiem. Ciekawostką jest wykopanie w okresie międzywojennym naczynia z monetami krzyżackimi z przełomu XIV/XV wieku (dwie z nich widziałem). Świadczy to, iż na gościńcu i w jego otoczeniu kwitło życie. 

Jeśli chodzi o nowszą historię krótko zasygnalizowaną w książce, należy zwrócić uwagę, że w Piaskach Miłobędzkich w okresie międzywojennym było więcej niż 5 domów.

Zamieszczone uwagi dotyczące wsi Piaski oraz niektóre zasygnalizowane wcześniej nie pozwalają odnieść się do tej publikacji z zaufaniem. Zatem, czy jej miejsce jest w bibliotekach szkolnych, gdzie dzieci będą narażone na przyswajanie błędnych bądź chaotycznych treści? Można powiedzieć, że w pewnym sensie (może z pośpiechu) zmarnowano pieniądze. Może autorzy na ćwierćwiecze gminy dopracują swoje zarysy historii poszczególnych wiosek (w ramach otrzymanego już honorarium)? 

XX-lecie gminy Sierpc, oprac. Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpc, Sierpc: Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpc 2012, 96 [11] s.; il.