O ratuszu w Sierpcu i jego mieszkańcach opowieść niebanalna - monografia jednego z najważniejszych sierpeckich zabytków

Małgorzata Gmiter, "Dom główny frontowy... wybuduję. O ratuszu w Sierpcu i jego mieszkańcach opowieść niebanalna", Muzeum Wsi Mazowieckiej, Sierpc 2022, 120 s.; il.

Serce sierpeckiego starego rynku - ratusz - doczekał się fachowego i pięknie wydanego opracowania, które ukazało się w związku z zakończeniem prac modernizacyjnych obiektu. To kolejna publikacja w serii wydawniczej Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Autorką książki "Dom główny frontowy… wybuduję. O ratuszu w Sierpcu i jego mieszkańcach opowieść niebanalna" jest Małgorzata Gmiter, historyczka sztuki, która przez ponad 30 lat pracowała w urzędach konse­rwatorskich, z czego 10 lat w Urzędzie Generalnego Konserwatora Zabytków w Warszawie. W latach 2008-2010 współpracowała z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego przygotowując specjalistyczne opinie w postępowaniach odwoławczych dotyczących ochrony zabytków.

Małgorzata Gmiter przenosi czytelnika do minionego świata sierpeckich spraw, sporów, radości i trosk. Odmalowała go z merytorycznym pietyzmem, z zachowaniem wszelkich zasad staranności, fachowości i rzeczowości historyka sztuki. Autorka prowadzi piękną narrację, za sprawą której przenosimy się do Sierpca minionych wieków i do jego mieszkańców - ludzi prostych i ubogich, dla których ratusz, który stanął w południowo-zachodniej pierzei Starego Rynku stał się nie tylko miejscem załatwienia urzędowych spraw, ale także najbardziej repre­zentacyjnym obiektem w ich rodzinnym mieście. Rzec śmiało można - jego sercem.

W wydanych do tej pory publikacjach dzieje ratusza były zaledwie zasygnalizowane. Po raz pierwszy o ewolucji układu przestrzennego Sierpca, w tym o budowie ratusza pisał Michał Witwicki w wydanej w 1972 roku publikacji "Sierpc. Studia i materiały". Zaskakująco mało informacji o sierpeckim ratuszu i jego lokatorach (włodarzach) pojawia się w monografii "Dzieje Sierpca i ziemi sierpeckiej" pod red. Mariana Chudzyńskiego (wydane w 2003 r.). Nad historią ratusza nieco głębiej pochylił się Jan Burakowski w wydanej w 2007 roku publikacji "Ziemia sierpecka znana i nieznana", tom 1. Właściwie do tej pory jedyną tak rozbudowaną wiedzę o dziejach i architekturze Sierpca, w tym sierpeckiego ratusza, o historii jego budowy, poszczególnych burmistrzach, garściami czerpaliśmy z bezcennej strony internetowej Stary Sierpc od ponad 16 lat prowadzonej przez historyka sztuki i regionalistę Tomasza Kowalskiego (swoją drogą jej treści złożyłyby się na wspaniałą publikację).

Tak ważny w dziejach miasta obiekt, po niemal dwóch wiekach swego istnienia, wreszcie ma monografię, w której zebrane zostały informacje z rozproszonych archiwów i zasobów różnych instytucji. Autorka przedstawia w niej dzieje ratusza od zarania, a także opisuje jego rezydentów w XIX wieku. Książkę otwiera ogólny rozdział, w którym znalazł się zarys genezy powstawania ratuszy w przestrzeni miejskiej, to, gdzie je stawiano, jak wyglądały, co się w nich mieściło. W kolejnym rozdziale autorka skupia się już na ratuszach na terenie Królestwa Polskiego w świetle akt archiwalnych z I połowy XIX wieku. Małgorzata Gmiter przeprowadza analizę porównawczą ratuszy w Pułtusku, Nowym Mieście, Lipnie, Mławie, Sochocinie, Ostrołęce i Wyszogrodzie, by w jej wyniku uzyskać podobieństwa i różnice wobec magistratu w Sierpcu.

Kolejne rozdziały już konkretnie odnoszą się do dziejów sierpeckiego obiektu. Otwiera je historyczne ujęcie władzy w mieście, z ukazaniem najważnie­jszych aktów prawnych i wykazem włodarzy rządzących Sierpcem od XV wieku (1417 r. - w aktach występuje już wójt Sierpca - Piotr). Autorka niestety nie wymienia tu przełomowej dla historii Sierpca daty 1322 roku - kiedy to Wacław, książę płocki dokonał lokacji miasta na prawie średzkim, co znaczyło, że Sierpc uzyskał prawa miejskie. Stąd okrągły, świętowany w tym roku jubileusz 700-lecia. W publikacji występuje też mylnie podane nazwisko dawnych właścicieli Sierpca - Sieprskich (w książce występują jako Sierpscy).

Na szczególną uwagę w opracowaniu Małgorzaty Gmiter zasługuje ukazanie całej plejady burmistrzów Sierpca od 1812 roku. To niezwykły wachlarz barwnych, choć nie zawsze zasłużonych postaci. W historii miasta trafiali się włodarze, którym nie po drodze było z uczciwością, jak choćby Józef Wróblewski, określany mianem szalbiercy (oszusta, szachraja), usunięty ze stanowiska w 1814 roku za malwersacje, czy Józef Hahn, burmistrz, którego także zdymisjonowano za nadużycia (akurat tego zgubiło zbyt dobre serce i łatwowie­rność). Wśród kilkunastu scharakte­ryzowanych w książce burmistrzów na szczególną uwagę i pamięć zasługuje Walenty Kelch, piastujący swoje stanowisko kilkadziesiąt lat - od 1816 roku do śmierci w 1852 roku.

Ponieważ sierpecki ratusz, podobnie jak inne w omawianym okresie pełnił zasadniczo trzy funkcje: administracyjną (znajdowała się w nim kancelaria urzędu miejskiego, kasa miejska, archiwum i skarbiec), sądowniczą (sąd, areszt lub posterunek wojskowy) i handlową, to Małgorzata Gmiter przybliża wygląd i poszczególne elementy wyposażenia ratuszowej kancelarii miejskiej.

W kolejnym rozdziale poznajemy już szczegółowe, podane z precyzją historyka sztuki dzieje budowy obiektu. W ten sposób odkrywamy też mentalność sierpczan XIX wieku, która ukazuje jednak bardzo negatywne cechy charakteru mieszkańców miasta nad Sierpienicą. Budowie ratusza towarzyszyły przepychanki urzędnicze, donosy, nasyłanie kontroli, podważanie kompetencji i uczciwości budowniczego czy projektanta.

Od 1819 roku nie było osobnego budynku przeznaczonego na urząd, dlatego na potrzeby magistratu wynajmowano lokale w domach prywatnych. W 1834 roku pojawił się pomysł by wybudować ratusz, jednak pojawił się problem ze znalezieniem odpowiedniej działki, gdyż musiała to być nieruchomość położona w centrum miasta, przy rynku. W marcu 1837 roku gotowy był projekt obiektu, autorstwa Michała Jakuba Miklasze­wskiego. Budowę poprzedziło jednak kilka przetargów, które w wyniku rozmaitych okoliczności nie zostały rozstrzygnięte. Trudności przysporzyło znalezienie budowniczego, a gdy ten się w końcu znalazł (był nim Józef Pietrusiński - właściciel wsi Włóki oraz połowy Sierpca), to jego działania wstrzymywało nieregularnie wpływające wynagrodzenie za wykonaną pracę. To tylko cząstka arcyciekawej historii, którą odnaleźć można w książce.

Rozdziały poświęcone lokalizacji czy wyglądowi ratusza od 1841 roku uzupełniają w książce liczne mapy i plany, co daje czytelnikowi lepsze wyobrażenie omawianych zagadnień. Ostatnie rozdziały książki poświęcone są zmianom w wyglądzie ratusza od początku XX wieku aż po chwilę obecną, gdy obiektowi przywrócono historyczny wygląd i odtworzono oryginalny układ wnętrz. O tym oczywiście przekonać można się osobiście, bo ratusz - obecnie własność Muzeum Wsi Mazowieckiej jest już czynny, a za sprawą profesjonalnie zorganizowanej przestrzeni wystawie­nniczej oglądać można w nim prace znakomitych artystów, czy uczestniczyć w ciekawych prelekcjach.

Pozostaje mieć nadzieję, że tak jak ratusz - nasz świadek tylu historii - i tych pozytywnych, napawających dumą, i tych smutnych, a nawet tragicznych, tak inne sierpeckie obiekty - zabytki doczekają się tak świetnych, merytorycznych publikacji, ale wcześniej renowacji i przywrócenia im dawnego blasku. Wszak, nawet brzydki i popadający w ruinę drewniany budynek to nasze lokalne dziedzictwo kulturowe i historyczne.
 

Małgorzata Gmiter, "Dom główny frontowy… wybuduję. O ratuszu w Sierpcu i jego mieszkańcach opowieść niebanalna", Muzeum Wsi Mazowieckiej, Sierpc 2022, 120 s.; il.

Więcej informacji o ciekawych książkach znajdą Państwo:

* w videoblogu ExLibris

* Ex Libris na Facebooku