Konferencja naukowa "Ewangelickie ślady na Ziemi Sierpeckiej" - Szczutowo, 9.09.2012 r.

Pierwszy referat podczas konferencji wygłosił młody badacz lokalnych dziejów, inicjator renowacji starych ewangelickich cmentarzy ziemi sierpeckiej, Tomasz Kowalski, 9.09.2012 r.

Drugi referat należał do Anny Zglińskiej, doktorantki UMK, badaczki dawnego pogranicza rosyjsko-pruskie­go, 9.09.2012 r.

Trzecim prelegentem był historyk, genealog, autor monografii sierpeckich nekropolii, Paweł Bogdan Gąsiorowski, 9.09.2012 r.

Uczestników naukowej konferencji "Ewangelickie ślady na Ziemi Sierpeckiej" w dniu 9 września 2012 r. w Szczutowie powitał prezes TPZS Zdzisław Dumowski.

Goście konferencji.

 W niedzielne południe 9 września w Zajeździe "Przystań" nad Jeziorem Szczutowskim rozpoczęła się konferencja naukowa "Ewangelickie ślady na Ziemi Sierpeckiej" mająca za cel przybliżenie zainte­resowanym historii osadnictwa niemieckiego i materialnych pozostałości po przedwojennych mieszkańcach naszych ziem. Na spotkanie zaprosił prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej Zdzisław Dumowski. Goście mieli okazję wysłuchać trzech interesujących prelekcji oraz włączyć się w dyskusję dotyczącą obranej tematyki.

Konferencja była jednym z elementów projektu "Przyszłość - przeszłości. Renowacja dawnego cmentarza ewangelickiego w Białasach. Etap II" finansowanego ze środków Ministra Pracy i Polityki Społecznej w ramach przyznanego grantu w konkursie Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2012. Głównym inicjatorem i koordynatorem kolejnego już etapu projektu jest stojący na czele Nieformalnej Grupy Historycznej "Ultima Thule" Tomasz Kowalski. O wszystkich inicjatywach Ultimy regularnie informujemy na stronach Sierpc OnLine. Niedawną relację z prac na cmentarzu w Białasach przeczytać można <TUTAJ>.

Przybyłych na konferencję uczestników powitał Zdzisław Dumowski. Wśród gości nie zabrakło władz gminy Szczutowo, reprezentantów grup zaangażowanych w projekt, sponsorów prywatnych przedsięwzięcia, a także sympatyków lokalnej historii. Jak zaznaczył prezes, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej wspiera projekt od strony formalnej, natomiast wszelka pozostała aktywność to już zasługa młodzieży i studentów. Dzieło odnowy ewangelickiego cmentarza w Białasach tworzą: młodzież z Nieformalnej Grupy Historycznej Ultima Thule pod wodzą ich inspiratora Tomasza Kowalskiego, grupa konserwatorów "Tak Trzeba" z toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, płockie Stowarzyszenie "Tradytor", niezależni wolontariusze, harcerze, uczniowie z Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Szczutowie.

Jako pierwszy referat zatytułowany "Ewangelicy Sierpca i okolic" wygłosił dobrze znany wszystkim miłośnikom lokalnych dziejów, student III roku Wydziału Sztuk Pięknych UMK, inicjator odnowy starych ewangelickich cmentarzy ziemi sierpeckiej, Tomasz Kowalski. Jak zaznaczył, niniejszym projektem rozpoczyna się nowy rozdział w badaniach dziejów przedstawicieli czterech kultur, którzy niegdyś zamieszkiwali nasze ziemie. Tomasz omówił poszczególne etapy bytności na terenach nadwiślańskich przybyszów z Zachodu. Osadnicy pojawili się tu już w XVIII wieku. Przybyli, by uprawiać ziemię i pracować na wspólny dorobek kulturowy. Na omawianym terenie znajduje się sieć 14 kantoratów z cmentarzami, z czego najbliższe nam miejscowości, to te na zachód od Skrwy: Białasy, Czartownia, Osówka, Gozdy (tu osadnicy pojawili się najszybciej), Boguchwała i Michałkowo. Prelegent omówił, posiłkując się zdjęciami, historię i stan zachowania każdego z 14 cmentarzy będących niegdyś pod jurysdykcją pastora w Sierpcu.

Nekropolie to dziś jedyny ślad po bytności ewangelików na naszych terenach. To też niestety świadectwo, jak okrutnie mieszkańcy naszych ziem przez lata obchodzili się z miejscami pochówków kolonistów. Nagrobki były celowo niszczone, często spychane do rowów, rozkradane, zagarnięte przez dziką przyrodę. Są też niestety takie miejsca, na których szczególnie widać złą rękę człowieka. Przykładem tego jest Michałkowo w gminie Tłuchowo, gdzie w miejscu cmentarza znajduje się boisko do gry.

Tomasz Kowalski przedstawił też pastorów i administratorów założonej w 1837 roku parafii ewangelickiej w Sierpcu. Szczególną uwagę zwrócił na postać szanowanego, lubianego i zapamiętanego pastora Aleksandra Paschke, zwolennika polonizacji ewangelików. Pastor w ramach solidaryzowania się z Polakami kazał swoje nazwisko pisać w wersji spolszczonej, przez "sz". Jego pogrzeb w 1938 roku był przykładem asymilacji polskich katolików i niemieckich ewangelików.

Te i wiele innych niezwykle ciekawych faktów złożyły się na prelekcję, którą Tomasz Kowalski zakończył stwierdzeniem, iż po doświadczeniu pracy na trzech ewangelickich cmentarzach, wyraźnie dostrzec można, że są one niczym otwarte księgi, które inspirują do badań i stanowią możliwość poznania historii i kultury lokalnej.

Kolejny arcyciekawy wykład przygotowała mgr Anna Zglińska, doktorantka w Zakładzie Historii XIX wieku UMK, reprezentująca grupę konserwatorów "Tak Trzeba". Omówiła barwy i symbole na wiejskich cmentarzach ewangelickich na przykładzie pomników z cmentarza w Białasach. Jej wykład, poparty liczną dokumentacją fotograficzną, uświadomił słuchaczom, jak wiele ukrytych znaczeń kryją nagrobki, a nawet cmentarna roślinność. Prelegentka skupiła się m. in. na omówieniu kolorów, stanowiących element zdobniczy nagrobków oraz symboli, takich jak krzyż, krzyż w centrum, krzyż alei, kamień, obelisk. Istotnymi dla wiedzy o zwyczajach związanych z grzebaniem zmarłych ewangelików były omówione przez Annę Zglińską elementy inskrypcji na tablicach cmentarnych, jak: pauza, gwiazdy, palma i krzyż, serce. Niezwykle frapująca część wykładu dotyczyła cmentarnej roślinności. Jak się okazuje, rośliny spotykane na wiejskich cmentarzach nie są przypadkowym elementem krajobrazu. Każda z nich posiada ukrytą symbolikę. Istotny jest też kolor kwitnących nasadzeń, i tak przykładowo biel (np. konwalii) oznacza rozpacz po śmierci dziecka, czerwony to kolor krwi i męczeństwa, zieleń (wiecznie zielony bluszcz - symbol nieśmie­rtelności) to nadzieja, zaś fiolet to kolor związany z Adwentem i Wielkim Postem.

Ostatnim prelegentem był historyk i genealog, autor cennej publikacji "Nekropolie ziemi sierpeckiej", Paweł Bogdan Gąsiorowski. W swym wystąpieniu zatytułowanym "Odkryte inskrypcje cmentarne inspiracją do podjęcia ustaleń genealogicznych", podawał przykłady konkretnych osób pochowanych na cmentarzu w Białasach, których fakty z życia możliwe były do zbadania dzięki inskrypcjom na nagrobkach, a następnie analizie akt archiwalnych i dedukcji. Historyk swoje ustalenia podał m.in. na przykładzie grobu Eufrozyny Renn, z domu Gutowskiej, Anny Wunsch, braci Wilhelma i Edwarda Dikau czy Karola Otta. Paweł Gąsiorowski podkreślił, jak cenną inicjatywą dla historycznych ustaleń są prace renowacyjne na cmentarzach wykonywane przez Tomasza Kowalskiego i jego kolegów. Gdy przed kilkoma laty historyk zbierał materiały do swej książki o nekropoliach ziemi sierpeckiej, o cmentarzu w białasach mógł napisać tylko krótką notę. Dziś, dzięki renowacji, jest to szerokie pole do badań i poszukiwań historycznych.

Podsumowania wykładów dokonał Zdzisław Dumowski. Powiedział też o tym, iż proces asymilacji Polaków i Niemców przerwała II wojna światowa. Od tego momentu wielonarodowa społeczność Sierpca stała się homogeniczna. Po konferencji nastąpiło spotkanie towarzyskie, które umilały sprzyjające okoliczności aury i uroda pobliskiego jeziora Szczutowskiego.

Obecnie to młodzież zabiega o ponowny zwrot w stosunkach polsko-nie­mieckich. Renowacja cmentarzy i przywracanie pamięci o ewangelickich mieszkańcach naszych ziem to proces trwały, wymagający wielu zabiegów i żmudnego oczekiwania na zmianę ludzkiej mentalności. Na szczęście coraz więcej młodych ludzi poznaje i bada lokalną historię, a ich nastawienie do przeszłości nie nosi już piętna II wojny światowej.