Ziemia sierpecka na wakacje - KWAŚNO

Ziemia sierpecka na wakacje - Kwaśno

Młyn w Kwaśnie istniał już w XVII wieku. Murowany obiekt, który dziś możemy podziwiać w tym miejscu, powstał około 1875 roku. Jego właścicielami była rodzina Preussów.

Zza ogromnych, wiekowych drzew, tworzących aleję, wyłania się sam młyn, urokliwa rzeka oraz stary dwór, wybudowany przed wieloma laty przez właścicieli młyna.

Skrwa w okolicach młyna w Kwaśnie

Poranne mgły, odcienie złota, czerwieni i brązu to niechybny znak nadchodzącej jesieni. Na zwieńczenie tegorocznego cyklu "Ziemia sierpecka na wakacje", miejsce, które uwielbiam odwiedzać, które nieustannie mnie zachwyca, i które, za sprawą swej przyrody, pozwala nabrać dystansu do wszechotaczającej, trudnej czasem rzeczywistości. Zapraszam do Kwaśna w gminie Sierpc.

Trasa:
Z Sierpca, ulicą Staszica, do Kwaśna, a w zasadzie do osady młyńskiej w Kwaśnie (ok. 3 km). Po drodze można zatrzymać się przy dawnym dworze w Wymyślinie oraz przy młynie w Mieszczku (opisane TUTAJ)
 

Do malowniczo ulokowanego nad Skrwą młyna, zjeżdżamy z szosy prowadzącej do Ligowa, zaraz za mostem, w prawo. Do rozlewiska rzeki oraz majestatycznego młyna prowadzi nas ładna droga otoczona uprawnymi poletkami. Mijamy też stare gospodarstwo. To, co już w pierwszej chwili pozwala się tym miejscem zachwycić to potężny drzewostan. Wreszcie zza ogromnych, wiekowych drzew, tworzących aleję, wyłania się sam młyn, urokliwa rzeka oraz stary dwór, wybudowany przed wieloma laty przez właścicieli młyna.

Historia tego miejsca kryje w sobie wiele ludzkich dramatów, życiowych decyzji, niepewnych chwil. Niestety na młynie próżno szukać jakiejkolwiek o nim informacji. Nie zauważyłam tabliczki informacyjnej z cyklu "Szlakiem Mazowieckich Skarbów".

Według "Herbarza szlachty powiatu sierpeckiego" Jerzego Łempickiego, młyn w Kwaśnie istniał już w XVII wieku. Jego kolejni właściciele to: Jerzy Ubysz (od 1662 r.), Marcjan Rościszewski (1674 r.), Adam Żółtowski (od początku XVIII w.), Maksymilian Sierakowski (poł. XVIII w., w tym czasie na Skrwie pracował tartak wodny, który spalił się na początku XIX w.), N. Skarżyński (ok. l. 20. XIX w. ). W 1883 r. młyn wraz z ponad 70 hektarami ziemi nabył Niemiec Karol-Edward Preiss (Preuss) z żoną, zaś w 1900 r. całą osadę zapisał swojemu synowi Edwardowi. Właściwie od tego momentu możliwe jest szersze odtworzenie historii tego miejsca, zaś zasymilowana rodzina Preussów zostawiła trwały ślad w ludzkiej pamięci i w dokumentach historycznych. Ich grobowiec odnaleźć można na sierpeckim cmentarzu parafialnym przy ulicy Kościuszki.

Murowany młyn w tym miejscu powstał około 1875 roku, jednak według ustaleń aktualnego właściciela obiektu, młyn w dzisiejszym kształcie powstał w latach 1926-1935. Preussowie na tyle zżyli się z Polakami i pokochali tereny, na których przyszło im żyć, że nawet przestali używać swojego ojczystego języka. Pozostali jednak ewangelikami. W drugiej połowie XIX wieku, obok młyna, wybudowali zachwycający swą architekturą po dziś dzień piętrowy dom, wyglądem nawiązujący do typowego dworu. Do środka prowadzi ganek wsparty czterema filarami.  Obok budynku mieszkalnego znajdowały się zabudowania gospodarcze i ogród. Ciekawostką tego miejsca jest fakt iż dom (obecnie zamieszkany przez lokatorów) wybudowany jest na wyspie położonej między korytem Skrwy a młynówką. W pobliżu tzw. domu młynarza, jak i samego młyna, odnalazłam zachwycające dziko rosnące niecierpki.

Sielskie życie w młyńskiej osadzie, wypełnione pracą i domowymi obowiązkami, przerwała II wojna światowa. Przyczyną tego była odmowa przez Preussów podpisania volkslisty oraz niezgoda na politykę okupanta na zajętych terenach. Rozpoczęły się ze strony najeźdźcy szykany, ciągłe rewizje, zastraszanie, groźby wywozu do obozu konce­ntracyjnego (zresztą zrealizowane - w 1942 r. w obozie w Oranienburgu zginął Edward Preuss). W Kwaśnie pozostał jego brat Ryszard Preuss wraz z rodziną. Podjęli ogromne ryzyko, niosąc pomoc Polakom - ukrywali poszukiwanych przez gestapo Polaków i Żydów, nielegalnie sprzedawali mąkę, dostarczali jedzenie dla jeńców obozu pracy w Wymyślinie, przekupywali Niemców, aby uratować Polaków od wywózki do obozów lub innych represji, w młynie prowadzony był tajny nasłuch radiowy.

Niemieckie groźby na tyle stały się realne, że Preussowie w 1941 r., zresztą za namową samych Polaków, podpisali w końcu volkslistę. Stali się w ten sposób "prawdziwymi" Niemcami. Nawet wówczas Ryszard nie zaprzestał ryzykownego, graniczącego z prowokacją, zachowania - nie nosił niemieckiego munduru, nie używał ani nie odpowiadał na hitlerowskie "Heil Hitler".

Po wojnie na Preussów spadły kolejne represje, tym razem ze strony kierownika sierpeckiego Urzędu Bezpie­czeństwa, za podpisanie volkslisty. Wtedy to Polacy, którzy na własnej skórze doświadczyli ludzkiego oblicza rodziny, stanęli w jej obronie. Preussowie, wyrokiem sądu, zostali uniewinnieni i zrehabilitowani.

W 1946 roku cały majątek Preussów (młyn i dwór) został znacjonalizowany. Przez powojenne dziesięciole­cia młyn miał wielu użytkowników, nieustannie pracując. Do roku 1989 prowadzony był przez Gminną Spółdzielnię. Następnie odkupił go Pan Stanisław Głuchowski, który wraz z ojcem pracował tu w okresie GS-owskim. Aktualny gospodarz obiektu zakupił go w 2008 roku w celu uruchomienia w nim i eksploatacji małej elektrowni wodnej. Warto dodać, że wewnątrz młyna zachowały się oryginalne niemieckie maszyny, jest też winda (obiekt ma trzy piętra).

Po publikacji niniejszego artykułu nawiązał ze mną kontakt aktualny właściciel młyna. Dzięki jego podpowiedziom uzupełniłam tekst o kilka ciekawostek. Powiedział mi też: "Naszą intencją jest zachowanie i pielęgnowanie tego miejsca w takim kształcie, w jakim powstało przed wojną. Młyn doprowadzamy do sprawności i mam nadzieję, że w przyszłym roku uda się go ponownie uruchomić - tak dla ciekawości i pokazywania, że o dziedzictwo przemysłowe trzeba dbać. W zeszłym roku wyremontowaliśmy dach i drzwi, urządzenia są mozolnie przygotowywane do ponownego rozruchu. Co roku, w miarę możliwości finansowych, coś dokładamy. Sprawia to przyjemność, ot taka pasja tworzenia i odtwarzania".

 

To tyle o ciekawej historii tego miejsca. Znając ją łatwiej wyobrazić sobie dawne czasy, gdy koło młyńskie pracowało pełną parą, a nad brzegiem Skrwy, wsłuchani w jej szum i wpatrzeni w odbijające się w tafli wody drzewa, siedzieli wędkarze, matki z dziećmi, zakochani... Dziś miejsce to nadal jest oazą ciszy i spokoju. Oby na zawsze takie pozostało.

Kolejne odcinki cyklu "Ziemia sierpecka na wakacje", mam nadzieję, za rok.

Przyjemnej wędrówki/przejażdżki!


Na potwierdzenie powyższych słów galeria zdjęć poniżej.