Sierpecki wątek w Deklaracji Przyjaźni i Podziwu dla Ameryki z 1926 roku

Jedna ze stron Księgi Pamiątkowej z podpisami uczennic Pensji Żeńskiej Anny Piniarowicz w Sierpcu z 1926 roku

Podpisy uczniów Gimnazjum Męskiego Koła Polskiej Macierzy Szkolnej, 1926 r.

Jedna ze stron Księgi będącej deklaracją przyjaźni dla narodu amerykańskiego z 1926 r.

Pod koniec 2009 roku poszukując pośród dostępnych w Internecie zasobów bibliotek świata materiałów o Sierpcu, trafiłam w Bibliotece Kongresu Stanów Zjednoczonych na niezwykły dokument z 1926 roku. Mowa o liczącej 111 tomów księdze będącej wyrazem sympatii i podziwu dla narodu amerykańskie­go, na którą złożyło się ponad 5,5 miliona podpisów od polskiej społeczności, w tym mieszkańców Sierpca. Swój ślad zostawiły w księdze zarówno dzieci, jak i dorośli - nauczyciele, politycy, ludzie świata nauki, kultury i sztuki.

Powstał niezwykły dokument, będący świadectwem życia i aktywności wielu osób. To także symboliczny początek polskiej drogi do wolności.

Po przeanalizowaniu poszczególnych kart Księgi Pamiątkowej, a szczególnie tych, które stworzyły sierpeckie dzieci i dorośli mieszkańcy Sierpca, napisałam na ten temat artykuł, który ukazał się na łamach "Sierpeckich Rozmaitości" w 2010 roku, w numerze 1. W 2014 roku artykuł ten, poszerzony o pełną listę osób, które złożyły wówczas podpisy, ukazał się jako rozdział w mojej książce "Sierpeckie szkolnictwo i oświata od XIV wieku do pierwszej połowy XX wieku".

Teraz na temat księgi powstał reportaż Brygidy Grysiak zatytułowany "111 tomów, które przywracają pamięć".

Poniżej wspomniany artykuł dotyczący sierpeckiego wątku w Deklaracji Przyjaźni i Podziwu dla Ameryki z 1926 r.
 

Historia sierpeckiego szkolnictwa zapisana na wielu kartach książek i artykułów prasowych obfituje w cały szereg ważnych dla społeczeństwa sierpeckiego wydarzeń. Szczycimy się bogatymi dziejami szkół, dokonaniami pionierów sierpeckiej edukacji. Nie wszystkie jednak wydarzenia zostały udokumentowane w naszych lokalnych zasobach. O jednym z nich dowiedziałam się niedawno dzięki przepastnym zasobom Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych. Myślę, że opisane niżej zdarzenie, będące swego rodzaju ciekawostką historyczną, zainteresuje mieszkańców Sierpca, a przy okazji da ogląd na szeroki aspekt aktywności sierpeckiego szkolnictwa początku XX wieku.

Rok 1926 dla Stanów Zjednoczonych był rokiem uroczystych obchodów 150-lecia niepodległości (4 lipca 1776 roku jest datą uchwalenia przez Kongres w Filadelfii Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych, aktu prawnego uzasadniającego prawo Trzynastu Kolonii Brytyjskich w Ameryce Północnej do wolności i niezależności od króla Wielkiej Brytanii Jerzego III).

 By oddać hołd wolności, równości i sprawie­dliwości do obchodów włączył się również polski naród. Amerykanie dostali od nas niezwykle oryginalny podarunek. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zainicjowało pomysł, by dla uczczenia 150. rocznicy odzyskania przez Amerykę niepodle­głości, przesłać do rządu amerykańskiego podpisy poparcia i przyjaźni, będące jednocześnie wyrazem jedności i dumy dla niepodległego kraju. Dzięki powszechnej akcji, udało się stworzyć 111 tomów zawierających w sumie ponad 5.500.000 podpisów od polskiej społeczności, co oznaczało, że swój ślad w pamiątkowej księdze pozostawiła ponad jedna szósta całej populacji naszego kraju w 1926 roku. Cały proces zbierania podpisów trwał osiem miesięcy. 111 tomów Księgi Pamiątkowej zaprezentowane zostało 14 października 1926 r. w Białym Domu na uroczystej ceremonii przed prezydentem Calvinem Coolidgem. Dwójka delegatów: dr Leopold Kotnowski (Prezydent Polsko-Ame­rykańskiej Izby Handlowej) i prof. Jerzy Iwanowski, którzy zostali upoważnieni do przekazania daru, usłyszała od prezydenta słowa podziękowania za tak oryginalny podarek. Prezydent określił nawet Księgę mianem symbolu przyjaźni i dobrych stosunków między obydwoma narodami. Tego samego roku obszerne woluminy trafiły do działu rękopisów Biblioteki Kongresu. Siedemdziesiąt lat później Biblioteka zdecydowała o ponownym wystawieniu części kolekcji Księgi, czym uświetniono otwarcie nowej czytelni przyległej do działu zbiorów europejskich. Obecnie Księgi podziwiać może cały świat, zostały zdigitalizowane i udostępnione na stronach internetowych Biblioteki Kongresu.

Warto w tym momencie powiedzieć o wyglądzie poszczególnych tomów Księgi Pamiątkowej. Odznaczały się one oryginalnymi, często misternymi zdobieniami, oprawione były w barwione skóry i płótno. Nad niektórymi tomami pracowali cenieni polscy artyści malarze i graficy, jak choćby Leon Wyczółkowski, Władysław Skoczylas, Zofia Stryjeńska.

 Swoje przesłania, dedykacje, motta i zwykłe podpisy złożyć mógł każdy, kto tylko wyraził na to ochotę. W bogatej kolekcji znalazły się więc wpisy od polityków, ludzi nauki, kultury i sztuki, reprezentantów wszelakich zawodów oraz uczniów polskich szkół.

 W tomie pierwszym, najbardziej zdobnym, oprawionym w czerwoną skórę z tłoczeniami, wśród 135 stron podpisów, swój autograf złożył sam prezydent Ignacy Mościcki, arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski, członkowie parlamentu i najważnie­jszych polskich organizacji społecznych i religijnych.

 W tomie drugim, oprawionym w białą skórę, ze złoceniami i ślepymi tłoczeniami przedstawiającym emblemat polskiego województwa, na 281 arkuszach zebrano dedykacje od władz repre­zentujących poszczególne województwa oraz od członków lokalnych i regionalnych organizacji.

 Woluminy 7-13 zawierają 500 000 podpisów od uczniów i pedagogów z około tysiąca polskich szkół średnich. W pozostałych tomach znalazły się wpisy od wychowawców i uczniów polskich szkół elementarnych.

 Laurki z przygotowanym miejscem na podpisy, zlecone przez Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wydrukowano w słynnej warszawskiej drukarni rodziny Arctów. Nie odbiegały więc wyglądem od podobnych, podpisanych przez uczniów innych polskich szkół. Każda z nich posiadała wspólny tytuł: "Szkolnictwo polskie w hołdzie narodowi amerykańskiemu na pamiątkę 150-lecia niepodległości Stanów Zjednoczonych 1776-1926".

 Zakrojona na szeroką skalę akcja dotarła także do Sierpca. W 1926 roku w naszym mieście istniało Gimnazjum Męskie prowadzone przez Koło Polskiej Macierzy Szkolnej w Sierpcu. Dyrektorem szkoły od 1923 roku był ksiądz Leon Pomaski, ceniony organizator i wychowawca.

Swój udział w przygotowaniu przesłania do społeczeństwa amerykańskiego miała także prywatna 6-klasowa szkoła średnia żeńska, tzw. pensja Anny Piniarowiczówny. Czas, o którym mowa w niniejszym tekście, a więc rok 1926 był jeszcze momentem, gdy obydwie szkoły funkcjonowały oddzielnie. Już rok później nastąpiła fuzja Gimnazjum Męskiego i żeńskiej pensji Anny Piniarowicz.

 Przeanalizujmy zatem poszczególne karty wraz z ich podpisami, to przecież skarbnica wiedzy dla dziejów sierpeckiego szkolnictwa roku 1926.

 Dziewczęta ze szkoły żeńskiej podpisy złożyły na odwrocie karty. Na pierwszej stronie, oprócz wspomnianego tytułu, znalazł się graficzny wyróżnik - kwiat róży. Można domniemywać, że pojawienie się kwiatka na kartce było inwencją własną sierpeckich uczennic. Obok rysunku znalazł się podpis "Uczenice 6-cio klasowej szkoły żeńskiej w Sierpcu" (pisownia oryginalna). Jak już wspomniałam, szkoła Anny Piniarowiczówny składała się z sześciu klas. Pod laurką podpisały się uczennice klas: drugiej, trzeciej, czwartej, piątej i szóstej. Zabrakło podpisów najmłodszych dziewcząt z klasy pierwszej.

 Nie wiadomo czy frekwencja w dniu zbierania podpisów była stuprocentowa, ale z tego, co można odczytać na karcie, klasa II liczyła 7 uczennic, klasa III - 10 uczennic, do IV klasy uczęszczało prawdopodobnie aż 18 dziewcząt, do klasy V - 9, zaś do klasy VI 13 uczennic. Większość dziewcząt wkrótce po ukończeniu szkoły, zmieniła nazwiska, warto nadmienić, że wśród uczennic znalazły się: Zofia Kulasińska, Janina i Halina Arciszewskie, Amelia Wende­rlichówna, Urszula Chrapkowska, Krystyna Tułaczówna, Scholastyka Czajkowska, Marjanna Malewska, Irena Nowotkówma, Hela Mława, Walerja Okońska.

Uczniowie rocznika 1925/1926 Gimnazjum Męskiego Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Sierpcu swoje podpisy umieścili już na pierwszej stronie karty, zaraz pod wykaligrafowaną nazwą szkoły. Co ważne, jako pierwszy swój autograf złożył sam ksiądz dyrektor Leon Pomaski. Obok niego podpisy złożyło ówczesne grono pedagogiczne w osobach: Piotr Bońkowski - nauczyciel przyrody, prawdopodobnie inż. Leon Bisikiewicz - nauczyciel matematyki, Janina Tarczewska - nauczycielka języka niemieckiego, Aleksander Wyczałkowski - nauczyciel języka łacińskiego, Maria Zaleska - nauczycielka języka francuskiego. Dalej swoje podpisy oddali uczniowie klas: VIII - 10 osób, VII - 14 uczniów, najlicznie­jszej klasy VI - 24 uczniów i V - także 24 chłopców, klasy IV - 18 uczniów i 14 uczniów najmłodszej klasy III.

W Księdze Pamiątkowej znalazły się też inne szkoły z naszej okolicy.

Wśród zdeponowanych w Bibliotece Kongresu Stanów Zjednoczonych życzeń dla narodu amerykańskiego od polskich przyjaciół, jest jeszcze jeden dokument, który zawiera około czterdziestu podpisów wszystkich najważnie­jszych osób, które miały wpływ na sierpeckie życie polityczne, religijne, społeczne i kulturalne w latach 20. XX wieku. Reprezentowali oni ówczesny Powiat Sierpski. Podpisy figurują w tomie drugim na 298 stronie. Niestety większa ich część jest zupełnie nieczytelna. Z tych, które z mozołem udało mi się rozszyfrować są: Burmistrz Miasta Sierpca Józef Chrapkowski; starosta Zygmunt Czaplicki; dziekan i proboszcz sierpski ksiądz Wincenty Chabowski; dyrektor Gimnazjum Męskiego ksiądz Leon Pomaski; kierowniczka 6-klasowej szkoły żeńskiej Anna Piniarowiczówna; nauczycielka języka polskiego Zofia Gałęska; lekarz powiatowy Jan Zaleski; Komendant Policji Powiatowej; Naczelnik Kasy Skarbowej - Mieczysław Dyonizy Kasperski, Naczelnik Urzędu Pocztowo-Te­legraficznego, Sędzia Pokoju (nazwiska nieczytelne).

Większość nazwisk uczniów, które udało mi się odczytać ze starego dokumentu to postaci, które na trwałe zapisały się na kartach sierpeckiej historii. Są wśród nich także żydowscy mieszkańcy miasta.

Pełna lista uczniów Gimnazjum Męskiego Koła PMS w Sierpcu w roku szkolnym 1925/1926 dostępna jest w książce: "Sierpeckie szkolnictwo i oświata od XIV wieku do pierwszej połowy XX wieku" (Sierpc 2014)