Dr inż. Jakub Chojnacki - sierpczanin z urodzenia, płocczanin z wyboru, wieloletni Prezes Towarzystwa Naukowego Płockiego

dr Jakub Chojnacki 1922-2006. Zdjęcie pochodzi z druku bibliofilskiego "XXV lat prezesury Jakuba Chojnackiego w Towarzystwie Naukowym Płockim", Płock 1993

Towarzystwo Naukowe Płockie powstało w 1820 roku i jest najstarszym w Polsce, regionalnym towarzystwem naukowym, skupiającym społecznych badaczy historii lokalnej. Sierpecki Oddział TNP (Towarzystwo Naukowe Płockie posiada obecnie dwa oddziały: w Sierpcu i w Łęczycy) jeden z dwóch istniejących obecnie, ma równie długą i niezwykłą historię. Dokument założycielski podpisany przez dra Franciszka Gumowskiego, chirurga, pierwszego Prezesa TNP Oddziału Sierpskiego - jak wówczas mówiono - oraz Wacława Gurbskiego, rejenta (notariusza), jego pierwszego sekretarza skierowano do Płocka 8 stycznia 1908 roku. Wciąż jeszcze Polski jako państwa nie było na mapie Europy. Trwała długa noc zaborów. Dostrzeżono jednak szansę zbudowania instytucji dającej oparcie dla marzeń Polaków o własnej państwowości. Założyciele sierpskiego Oddziału TNP wywodzący się z inteligencji i ziemiaństwa, prezentując XIX-wieczną formację ludzi przepojonych romantyczną ideą niepodległości i pozytywistyczną wiarą w wartość pracy "z ludem" i "dla ludu", zobowiązywali się do poprowadzenia Domów Ludowych i czytelni. Wybuch I wojny światowej, a potem entuzjazm budowania odrodzonej Polski przerwał działalność Oddziału, a jego członkowie, niesieni patriotycznym duchem,  zaangażowali się - każdy na swój sposób - w proces restytucji Polskiego Państwa, rozdartego przez 123 lata między trzech zaborców. Wybuch II wojny światowej unicestwił wszelkie plany, rozrzucił ludzi po świecie. Zmieniła się w Sierpcu sytuacja społeczna i gospodarcza. Przestała istnieć żydowska gmina wyznaniowa. Sierpeccy Żydzi już na początku wojny pozbawieni swojej synagogi zostali podstępnie spędzeni (niektórzy w piżamach!) wczesnym rankiem 8 listopada 1939 roku na rynek i wywiezieni w kierunku Warszawy. Niemal wszyscy zginęli w warszawskim getcie. Po zakończeniu wojny, w roku 1948,  próbowano, bez powodzenia, przywrócić działalność sierpeckiego Oddziału TNP. Udało się to dopiero w latach 60-tych XX wieku dzięki szczególnemu splotowi okoliczności i osobistemu zaangażowaniu pochodzącego z Sierpca dr. Jakuba Chojnackiego, ówczesnego Prezesa TNP, który kilka miesięcy wcześniej, w 1968 roku, został Prezesem Towarzystwa Naukowego Płockiego.

Dr inż. Jakub Chojnacki był człowiekiem, do którego idealnie pasuje określenie: "technokrata z duszą humanisty".  Urodził się w Sierpcu 21 sierpnia 1922 roku w rodzinie stolarza jako pierworodny z jedenaściorga rodzeństwa. Był synem legionisty, działacza POW. Miał niespełna 13 lat, kiedy to ojciec zabrał go do Krakowa na pogrzeb marszałka Józefa Piłsudskiego (1935 r.). Uroczystości pogrzebowe stały się wielką manifestacją patriotyczną. Bez wątpienia najwcze­śniejsze chłopięce lata spędzone w rodzinnym Sierpcu ukształtowały późniejszego społecznika, działacza i patriotę. Tutaj ukończył szkołę powszechną oraz zdobył tzw. małą maturę. W czasie okupacji znalazł się w Płocku, by po wojnie kontynuować naukę w słynnej Małachowiance, najstarszej polskiej szkole, gdzie złożył tzw. dużą maturę. Dalsze lata edukacji związały go z Łodzią, a następnie z Warszawą, gdzie w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego uzyskał tytuł inżyniera technologa drewna oraz na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie uzyskał stopień doktora nauk politycznych.

Dr inż. Jakub Chojnacki związał się zawodowo początkowo z Sierpcem, a później z Płockiem. Rozpoczynał na początku okupacji jako robotnik w sierpeckim tartaku, następnie skierowano go do Płocka, gdzie awansował. Przez wiele lat był dyrektorem płockiego tartaku, a później Zakładów Stolarki Budowlanej. Kierował sprawami komunalnymi i mieszkaniowymi miasta jako zastępca przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Płocku, doglądając sprawiedliwego przydziału mieszkań. Umiejętności organizacyjne, liczne kontakty, znajomość problemów miasta i regionu okazała się bezcenna dla Jakuba Chojnackiego jako Prezesa Towarzystwa Naukowego Płockiego. Funkcje tę pełnił nieprzerwanie od 28 czerwca 1968 roku do roku 2002. W poszanowaniu licznych zasług w pracy dla lokalnej społeczności dr Jakub Chojnacki w plebiscycie "Gazety Wyborczej" w roku 2000 został wybrany "najwybitnie­jszym płocczaninem mijającego stulecia".   

Liczne sesje naukowe, odczyty, promocje kolejnych wydawnictw, wystawy, wycieczki naukowe krajowe i zagraniczne, współpraca z wieloma placówkami naukowymi polskimi i zagranicznymi, a także znaczące poszerzanie bazy materialnej Towarzystwa  wypełniały pracowicie czas prezesury dra Chojnackiego. Jednakże jego spektakularnym, bodaj największym osiągnięciem  naukowym, a jednocześnie organizacyjnym stało się rozpoznanie w trakcie trwania Kongresu Historycznego w Moskwie w 1970 roku w tamtejszym Muzeum Historycznym gipsowej kopii wczesnośre­dniowiecznych Drzwi Płockich, opisanych przez kuratora wystawy jako "Drzwi Sygtuńskie", zdobyte przez Nowogrodzian w 1187 roku w stolicy Szwecji - Sigtunie. Bliższe przyjrzenie się łacińskiemu napisowi w kwaterze z biskupem Aleksandrem podpowiedziało drowi Chojnackiemu zupełnie odmienne rozpoznanie. Była to, nieznana polskiej literaturze przedmiotu, kopia Drzwi Płockich, najwspanialsze­go, jak pisano "artystycznego klejnotu katedry",  prawdopodobnie przekazanego w "darze pokoju"  w 1385 roku przez brata Jagiełły i Alexandry księżnej płockiej, Simona Lingwena, zniszczonej pożarem katedrze nowogrodzkiej. Joachim Lelewel uważa, że ten cenny dar mógł przyczynić się do przychylności Nowogrodzian "do unii z łaciną". To właśnie Lelewel wprowadził do nauki pojęcie "Drzwi Płockie". Ich dzieje stały się przedmiotem licznych badań naukowych, nie tylko polskich badaczy oraz wielu hipotez dotyczących ich powstania. Niespodziewane odkrycie dra Chojnackiego ożywiło badania naukowe, a z drugiej strony przywiodło na myśl pomysł sporządzenia współczesnej, metalowej kopii drzwi dla katedry w Płocku, w której dawnym portalu znajdowały się jeszcze cztery dwunastowie­czne haki, przytrzymujące ciężar cennych, harmonizujących z całą bryłą katedry, wrot.

Stało się to możliwe 12 lat później, kiedy to w Bazylice Katedralnej w Płocku w obecności prymasa Polski ks. abp Józefa Glempa podczas uroczystości gromadzących mimo stanu wojennego ok. 20 000 uczestników, w tym wielu Gości honorowych z Polski i z zagranicy nastąpiło przekazanie "daru Rządu Polskiego dla Bazyliki Katedralnej w Płocku". Dr Jakub Chojnacki przekonał do swojego pomysłu powrotu cennych spiżowych drzwi katedralnych do Płocka, który w końcu XI i XII wieku był "siedzibą władzy państwowej i biskupiej", w którym "dwór płocki stał się ośrodkiem sztuki i kultury" wiele środowisk naukowych, artystycznych, instytucji państwowych, ale również władz politycznych. Sprzymierzeńców tego trudnego projektu znalazł Prezes Chojnacki m.in. w polskim Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz w Ministerstwie Kultury ZSRR, w Ambasadzie Polskiej w Moskwie, w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych, wśród polskich i radzieckich mediewistów, w polskich pracowniach konserwacji zabytków, a także w samym Muzeum na Kremlu, którego dyrekcja udzieliła polskiej ekipie dużej pomocy, jak pisał w piśmie skierowanym do zarządu TNP inż. Chyliński: "instytucje te stworzyły korzystne warunki pracy w atmosferze nadzwyczaj przyjaznej".

Na "Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata" w 1986 roku w Warszawie, w którym wzięło udział 390 osób, w tym 220 z zagranicy z 52 krajów, reprezentujący Towarzystwo Naukowe Płockie prezes TNP dr inż. Jakub Chojnacki podając przykład historii "Drzwi Płockich" i ich powrót po 550 latach w formie brązowej kopii do Płocka powiedział, że to "romańskie dzieło sztuki połączyło trzy ponad tysiącletnie miasta europejskie: niemiecki Magdeburg, gdzie oryginał wykonano w latach 1152 - 1154, polski Płock, gdzie znajdował się on do około 1430 roku i rosyjski Nowogród Wielki", gdzie średniowieczne wrota w tej dawnej stolicy Rusi znalazły się, jak przypuszcza Joachim Lelewel, jako dar pokoju na rzecz prawosławnej katedry Mądrości Bożej. "Należy zespolić wszelkie siły, aby w świecie współczesnym, w którym człowiek dla człowieka nieraz przestał być człowiekiem zwyciężały cele, którym poświęca swe obrady Kongres Intelektualistów: (…) wychowania dla pokoju" (…) Niech głos intelektualistów poruszy serca i umysły ważnych decydentów…". W czasie przemówienia dr Chojnacki, który szczególną estymą darzył łacińskie sentencje,  przytoczył m.in. rzymską maksymę: "si vis pacem para concordiam" - przygotuj zgodę, a przyczynisz się do zbudowania i zachowania pokoju.

Nie byłoby tego niezwykłego odkrycia i dalszych jego konsekwencji gdyby nie humanistyczne pasje dra inż. Jakuba Chojnackiego, gdyby nie jego znajomość szkolnej łaciny wyniesiona z Gimnazjum im. Prezydenta Mościckiego w Sierpcu, które ukończył tuż przed wybuchem wojny oraz z Liceum Ogólnokształcącego im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, gdzie zdobył tzw. dużą maturę. Powiedzieć można, że pracowite życie zawodowe, społeczne, działalność badawcza i organizacyjna dra Jakuba Chojnackiego stało się w niezwykły sposób wypełnieniem innej rzymskiej maksymy: per aspera ad astra - przez trudy do gwiazd.

Bibliografia:

Bogumiła Dumowska, Jakub Chojnacki, [w:] Sto lat sierpeckiego Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego, red. H. Piekarska, Sierpc 2011.

Andrzej Olechowski, Jakub Chojnacki. Płocczanin z Sierpca czy sierpczanin z Płocka?, [w:] Sto lat sierpeckiego Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego, red. H. Piekarska, Sierpc 2011.

Marian Chudzyński, Jakub Chojnacki (1922-2006), [w:] Ludzie TNP. Słownik biograficzny (1820-2020), red. M. Kamińska, Płock 2019.

XXV lat prezesury Jakuba Chojnackiego w Towarzystwie Naukowym Płockim, Płock 1993 [druk bibliofilski TNP]