Katarzyna Goślicka i jej środowisko rodzinne

Portret Katarzyny z Kretkowskich Goślickiej

Epitafium Katarzyny Goślickiej w kościele klasztornym w Sierpcu

Epitafium Walentego Goślickiego w kościele cystersów Krakowie (Mogile)

Środowisko rodzinne Katarzyny Goślickiej

Odwiedzając kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny dostrzegamy usytuowane w bocznej kaplicy dawne epitafium. Jest to płyta o wymiarach 97 x 183 cm z płaskorzeźbą przedstawiającą kobietę. Płytę wykonano z brunatnego marmuru z dużą starannością. Postać kobiety ubrana jest w długą suknię, w ręku trzyma różaniec. Płyta jest wmurowana w ścianę w pozycji poziomej, chociaż tego typu obiekty sytuowano w pionie albo umieszczano poziomo w posadzce świątyni. Świadczy to, iż zapewne kiedyś podczas jakichś prac remontowych układ płyty zmieniono.
    W dolnej części płyty znajduje się inskrypcja wyryta po łacinie. Czytamy, iż upamiętnia ona Katarzynę z Kretkowskich Goślicką, córkę wojewody brzesko-kujawskie­go, zmarłą 28 lipca 1621 w wieku 32 lat. Cóż więcej możemy powiedzieć o niej i jej bliskich?
    Urodziła się w 1589 roku zapewne gdzieś w rozległych dobrach swojego ojca, Andrzeja Kretkowskiego. Była najprawdopodobniej najstarszym dzieckiem Andrzeja i jego drugiej żony Anny z Tomic Iwieńskiej.

Herbarze wydawane sto lat temu zawierały wiele nieścisłych informacji genealogicznych na temat rodziny Kretkowskich. Zostały one przeniesione potem do biogramów zawartych w "Polskim słowniku biograficznym". Ostatnio genealogia tejże rodziny została na nowo zbadana i opracowana przez Tomasza Sławińskiego. Kretkowscy byli starą rodziną o korzeniach kujawsko-dobrzyńskich. Jej początków możemy szukać we wczesnym średniowieczu wśród rozrastającego się rodu Dołęgów. Nazwisko rodziny pochodzi od posiadanej przez nich od XIV wieku wsi Kretkowo później zwanej Kretki Duże położonej koło Rypina w ziemi dobrzyńskiej. W XVI wieku rodzina się rozdzieliła na trzy gałęzie - pruską, kujawską i mazowiecką. O pozycji Kretkowskich świadczy to, iż pochodziło z nich 17 senatorów (16 kasztelanów bądź wojewodów i jeden biskup). Poszczególne gałęzie powymierały - ostatni przedstawiciel rodziny zmarł w 1987 roku. Jeśli spotykamy się dzisiaj z ludźmi o tym nazwisku, to mogą to być potomkowie drobnoszlache­ckiej rodziny Kretkowskich pochodzących z wioski Kretki Małe bądź przedstawiciele jeszcze innej rodziny.

Jan z Kretkowa był uczestnikiem bitwy pod Grunwaldem, a następnie dostał od Władysława Jagiełły w zarząd zdobyte na krótko zamki krzyżackie: Olsztynek, Bratian, Kurzętnik i Ostródę. Został kasztelanem rypińskim, a następnie dobrzyńskim. Jego kolejni potomkowie w swej karierze urzędniczej dochodzili do godności wojewody brzesko- kujawskiego. Urząd ten piastował jego syn Jan, tegoż syn Andrzej, tego syn Mikołaj, tego syn Grzegorz - dziad naszej Katarzyny. Grzegorz posiadał dobra na Kujawach, w ziemi dobrzyńskiej i w Wielkopolsce. Kolejno był kasztelanem rypińskim, kruszwickim i brzesko-kujawskim, a w końcu przez około dwa lata wojewodą brzesko-kujawskim. Zmarł około 1586 roku. Od jego synów pochodzą trzy wyżej wymienione gałęzie rodziny.

Andrzej, syn Grzegorza, odziedziczył część dóbr po ojcu. Następnie majątek swój powiększał, między innymi o dobra mazowieckie, w tym Bieżuń kupiony na początku XVII wieku. Od niego zapoczątkowana jest gałąź mazowiecka, zwana też bieżuńską. W 1599 roku był mianowany wojewodą płockim, ale nominacja ta została cofnięta. W 1606 roku został wojewodą brzesko-kujawskim. Zmarł 21 sierpnia 1611 roku. Został pochowany w Skępem i jest odnotowany na tablicy upamiętniającej dobrodziejów tamtejszego sanktuarium maryjnego. Andrzej był trzykrotnie żonaty. Miał dwóch synów i pięć córek. Katarzyna, chyba najstarsza z nich, mając osiemnaście lat, poślubiła w 1607 roku Jana Goślickiego.

Gośliccy pieczętujący się herbem Grzymała pojawiają się źródłach historycznych już w XV wieku. Mikołaj, wedle tradycji, dowodził w 1520 roku w bitwie z Krzyżakami pod Proboszcze­wicami. Jego synem był Andrzej, ojciec Wawrzyńca, Walentego i Pawła. Dwóch z nich wybrało stan duchowny.
    Wawrzyniec urodził się około 1530 roku. Rozpoczął edukację na Akademii Krakowskiej i uzyskał na tej uczelni w 1562 roku tytuł mistrza sztuk wyzwolonych. Następnie studiował w Padwie, Bolonii i Rzymie, gdzie nabył wszechstronną wiedzę, którą wykorzystywał w działalności politycznej i pisarskiej. Został sekretarzem królewskim Zygmunta Augusta. Funkcję tę pełnił również później. Kilkakrotnie wyjeżdżał zagranicę w sprawach wagi państwowej. Był na Węgrzech, w państwach niemieckich. Rozwiązywał wewnętrzne problemy krajowe. Cechował się tolerancją religijną, uważając, że tego wymaga również racja stanu naszego państwa. Jako jedyny duchowny podpisał akt konfederacji warszawskiej, gwarantujący pokój między różniącymi się w wierze i swobodę wyznawania religii przez szlachtę. Spowodowało to konflikt z episkopatem i nieprzychylność Stolicy Apostolskiej. Efektem tego były utrudnienia na drodze jego kariery kościelnej. Popierany przez królów, piął się jednak coraz wyżej. Za sprawą Stefana Batorego został w 1586 roku biskupem kamienieckim. Wkrótce od następnego władcy otrzymał biskupstwo chełmskie, co zostało zatwierdzone przez papieża po kilku latach w 1590 roku. Od 1591 roku był biskupem przemyskim, a od 1601 poznańskim.   

Na szczególną uwagę zasługuje jego działalność pisarska. Najważniejszym dziełem było "De optimo senatore libri duo" ("O doskonałym senatorze") wydane w Wenecji w 1568 roku, a następnie przedrukowane w Bazylei. Dwa wydania angielskie (1598 i 1607) zostały skonfiskowane. Nie podobały się głoszone tam poglądy, w tym o odpowie­dzialności królów za swoje czyny. Następne trzecie wydanie angielskie ukazało się w 1773 roku. Tak pochodzący z Mazowsza Płockiego Wawrzyniec Goślicki wpływał przed wiekami na rozwój nauk politycznych w Europie.
    Zmarł 31 X 1607 roku w Ciążynie koło Czarnkowa w Wielkopolsce. Jego okazały nagrobek możemy podziwiać w katedrze poznańskiej. Został on wystawiony przez Jana, jego bratanka.
    W roku śmierci biskupa Wawrzyńca jego bratanek Jan poślubił Katarzynę Kretkowską (główną bohaterkę tego artykułu). Nie sposób ustalić, czy Katarzyna miała okazję poznać biskupa. Tak czy inaczej jego postać niewątpliwie oddziaływała na życie i świadomość tej rodziny, a dwaj synowie Jana i Katarzyny również wybrali stan duchowny, aczkolwiek nie zrobili takiej zawrotnej kariery.
    Paweł, najmłodszy z braci, był kanonikiem krakowskim, płockim i kujawskim. W 1578 roku papież Grzegorz XIII przekazał kościół świętego Salwatora (później pod wezwaniem świętego Stanisława) w Rzymie do dyspozycji Polaków. W uroczystościach przejęcia świątyni brał udział kanonik Paweł Goślicki. Zmarł po długiej chorobie 19 I 1590 roku.

Walenty, średni z braci, był komornikiem płockim, podsędkiem płockim, a następnie kasztelanem sierpeckim (1593-1596). Żoną jego była Barbara, córka Jana Kozie­brodzkiego herbu Jastrzębiec. Mieli dwóch synów: Wawrzyńca i Jana (męża Katarzyny) oraz trzy córki. Walenty zmarł 12 maja 1596 roku w Krakowie i został pochowany w kościele cystersów w Mogile, gdzie opatem był jego brat Wawrzyniec, który ufundował mu w tamtejszym kościele piękny renesansowy nagrobek.

Jan Goślicki był właścicielem pokaźnych dóbr. Należało do niego gniazdo rodzinne Goślice Wielkie położone w parafii Ciachcin oraz szereg innych miejscowości bądź ich części. Były to Leszczyn, Brochocin, a bliżej Sierpca - Susk, Piastowo. W 1622 roku Jan Goślicki był pisarzem grodzkim płockim. W 1607 roku poślubił Katarzynę Kretkowską.

Małżeństwo Jana i Katarzyny trwało jedynie 14 lat. Na ufundowanym przez męża epitafium podkreślono jego miłość do zmarłej młodej żony  -  miała tylko 32 lata.

W aktach parafii Zagroba znajduje się akt małżeństwa zawarty 6 maja 1637 roku zawarty przez Jana Goślickiego z Zofią Białoskórską. Zatem prawdopodobnie Jan krótko przed śmiercią jako wdowiec ożenił się ponownie. Zmarł w końcu lat trzydziestych XVII wieku.

Z małżeństwa Jana i Katarzyny pochodziło pięcioro dzieci. Katarzyna nie doczekała ich dorosłego wieku. Syn Feliks posiadał dobra w najbliższych okolicach Sierpca. W różnych latach było to Piastowo, części w Bledzewie i w Miłobędzynie. Miał także dobra w rodowych Goślicach Wielkich, Ciachcinie oraz plac w Płocku. Był żonaty Justyną Krzesińską. Zmarł bezdzietnie w 1653 roku. Jego bracia Marcin i Jan zostali księżmi. Jan był przeorem dominikanów w Płocku. Agnieszka Goślicka, córka Jana i Katarzyny została żoną Konstantego Wolskiego. Jej siostra Dorota wyszła za Adama Kadłubowskiego herbu Belina, dziedzica w Psarach w parafii Łęg.

Zapewne dzisiaj żyją potomkowie Jana i Katarzyny, a niektórzy być może mieszkają w Sierpcu i okolicy. Przebywając w kościele klasztornym, widzą płytę z wizerunkiem młodej kobiety. Przeważnie nie uświadamiają sobie faktu, że jest to ich odległa prapra…..babka. 

Ten artykuł jest powtórzeniem rozdziału z publikacji "Ziemia Sierpecka znana i nieznana" wydanej w Sierpcu w 2007 roku. Tekst został trochę zmieniony i uzupełniony.

Bibliografia selektywna:
Z. Budkowa, Goślicki Wawrzyniec h. Grzymała, PSB, t. VIII, Wrocław 1959, s. 379-382.
H. Kowalska, Kretkowski Grzegorz h. Dołęga, PSB, t. XV, Wrocław 1970, s. 281 oraz Uzupełnienia i sprostowania do tomów I-XL, Warszawa 2002, s. 43.
J. Łempicki, Herbarz mazowiecki, t. I-II, Poznań 1997, s. 148-153.
T. Sławiński, Człowiek istotą rodzinną - genealogia Kretkowskich w XV-XVIII wieku, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego nowej serii, t. III, s. 53-74.