Urząd rabina w społeczności żydowskiej cieszy się wysokim autorytetem. W dawnej Rzeczypospolitej rabin był nie tylko duchowym przewodnikiem, ale ważnym ze względu na swoje kompetencje urzędnikiem, osobą społecznego zaufania. Rabin czuwał nad prawidłowym przebiegiem wyborów do władz gminy, zatwierdzał ustawy gminne, przewodniczył rozprawom sądu żydowskiego. Odwoływano się do jego mądrości i znajomości zagadnień religijnych. Rozstrzygał w sprawach spornych. Żydzi nazywający siebie "narodem Księgi" powierzali rabinowi czuwanie nad przebiegiem szkolnej edukacji. Rabin mógł być przewodniczącym jesziwy, religijnej uczelni dla starszych chłopców. Udzielając ślubów rabin łączył małżeństwa, ale też w sytuacjach szczególnych mógł nakładać klątwę, szczególnie dotkliwą karę wykluczenia.
W dawnej Rzeczypospolitej ustanowienie urzędu rabina generalnego dla poszczególnych ziem wiązało się z dążeniem państwa do centralizacji gmin żydowskich. W sytuacji znacznego wzrostu ich liczby w XV i XVI wieku dążono do ułatwienia poboru podatków od Żydów. Przedstawiciele uformowanych w wieku XVI ziemstw, reprezentujący gminy żydowskie usytuowane w danym regionie czy ziemi zaczęli spotykać się na zjazdach, które dały początek sejmowi żydowskiemu. Z czasem zaczęto traktować sejm żydowski (również przez samych Żydów) jako organ samorządowy reprezentujący całą społeczność żydowską nie tylko w kwestiach fiskalnych. Sejm żydowski (hebr. Waad Arba Aracot), zwany też m.in. Sejmem Czterech Ziem był naczelnym organem samorządu żydowskiego regulującym wszystkie dziedziny życia gmin żydowskich na terenie Rzeczypospolitej. Od 1623 roku miał swój odpowiednik w Sejmie Żydów Litwy. Granice regionów czy ziem nie zawsze pokrywały się z granicami jednostek terytorialnych Rzeczypospolitej. Do ziemstwa wielkopolskiego przynależała żydowska gmina w Płocku, a Abraham de Ploczko, jeden z pierwszych znanych z imienia Żydów płockich, sprawował w niej urząd taksatora.
W przeciwieństwie do Sejmu Żydów Litwy nie zachował się pinkas (zbiór oryginalnych protokołów posiedzeń) Sejmu Czterech Ziem, jak również znaczna część dokumentów średniego i najniższego (gmin żydowskich) szczebla samorządu żydowskiego. Tym cenniejszym zabytkiem i jednocześnie źródłem pozwalającym badać historię Żydów polskich jest m. in. przetłumaczona na język polski przez Dawida Mankiewicza, syndyka generalnego Żydów wielkopolskich, "aprobata konsensu", czyli zgoda na przedłużenie sprawowania urzędu rabina płockiego przez Icka Lewkowicza, rabina z Sierpca, udzielona przez "starszych ziemskich wielkopolskich", czyli rabinów reprezentujących władzę ziemstwa wielkopolskiego oraz "taryfa kahałów wielkopolskich", czyli "ustalenie podziału gmin wielkopolskich" ze wskazaniem "wysokości sum należnych od każdego powiatu".
"Kalisz, 16 VIII 1719
Starsi ziemscy wielkopolscy przedłużają na kolejne lata rabinowi z Sierpca Ickowi Lewkowiczowi konsens na rabinat płocki. Żydom z Płocka i okolicznych miasteczek nakazano pod karą klątwy być mu całkowicie posłusznym. Potwierdzają wcześniejszy konsens wydany w 1714 podczas sejmiku ziemskiego w Koźminie (…)
My niżej podpisani starsi ziemstwa synagog, rabin poznański i starsi ziemstwa wielgopolscy dajemy pozwolenie Ickowi Lewkowiczowi rabinowi płockiemu do wolnego mieszkania, gdziekolwiek będzie chciał, lub mieście, lub miasteczku do jego rabiństwa należącym, z tym jednak dokładem, aby Żydzi w Płocku mieszkający, tak po inszych miastach, miasteczkach pod wielką karą i klątwą temuż rabinowi w Szebcu mieszkającemu należytości wszystkie intraty, posłuszeństwa, zgoła cokolwiek on tylko rozkaże, oddawali i czynili. A jeżeliby Żydzi płoccy chcieli przeczyć albo [na] niego nieprzystojnego szukać sposobu, tedy pod klątwą nakazujemy i przykazujemy, aby starsi i całe zgromadzenie w Szebcu [mie]szkające i w inszych miastach należących do jego rabiństwa we wszystkim temuż Ickowi Lewkowiczowi dopomagali (…) Dozwolenie zaś nasze , któreśmy dali temu Ickowi Lewkowiczowi rabinowi płockiemu przy zgromadzeniu wszystkich starszych od lat pięciu w Koźminie, te potwierdzamy, aprobujemy (…) na co się rękami swoimi podpis[ujemy].
Działo się w Kaliszu, dnia 16 VIII 1719…"
Tu następują podpisy rabinów, m.in. poznańskiego, leszczyńskiego, krotowskiego, będących jednocześnie "starszymi ziemstwa wielkopolskiego", czyli reprezentujących swoje gminy żydowskie w ziemstwie wielkopolskim.
Kolejny dokument (wcześniejszy, bo z 1700 roku) potwierdza przynależność Płocka (w dokumencie mowa jest o powiecie płockim i kahałach (gminach żydowskich) znajdujących się na terenie tego powiatu) do ziemstwa wielkopolskiego.
Dokument wymienia Sierpc jako kahał znajdujący się w obrębie powiatu płockiego. Wśród podpisów rabinów zatwierdzających "taryfę kahałów wielkopolskich" znajdujemy podpis rabina płockiego, Michała Fiziela:
"Toruń, przed 29 I 1700
Deputowani z sejmu jarosławskiego czterej starsi koronni ustalili podział gmin wielkopolskich na siedem powiatów oraz wysokość sum należących od każdego powiatu…" .
Dokument wymienia kwotę 600 florenów, które gmina Płock wraz z kahałami powiatu płockiego powinna zapłacić zakonowi jezuitów w Płocku, a do skarbu 4890 florenów: "Miasto Płock z miasteczkami do niego należącymi ojcom jezuitom z Płocka fl. 600, do skarbu fl. 4890, currenti moneta…" .
Wnioski, jakie nasuwają się z zestawienia obu dokumentów są następujące:
1. żydowska gmina sierpecka była na przełomie XVII i XVIII wieku częścią rabinatu płockiego,
2. rabinat płocki wchodził w skład ziemstwa wielkopolskiego,
3. Płock i powiat płocki (jeden z siedmiu przynależących do ziemstwa wielkopolskiego) miał swojego przedstawiciela we władzach ziemstwa,
4. jednym z rabinów płockich był w wieku XVIII Icek Lewkowicz, Żyd z Sierpca, któremu "starszyzna" ziemstwa wielkopolskiego przedłużyła czas sprawowania urzędu rabina.
Bibliografia:
A. Cała, H. Węgrzynek, G. Zalewska, Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, WSiP, Warszawa 2000.
Żydowski samorząd ziemski w Koronie (XVII-XVIII wiek). Źródła, oprac. A. Kaźmierczyk, P. Zarubin, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2019.
Sejm Czterech Ziem. Źródła, oprac. J. Goldberg i A. Kaźmierczyk, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2011.
