Pożar sierpeckiego domu z historią przy ulicy Farnej 24

Dom przy Farnej 24 kilkanaście godzin po pożarze, fot. 31.05.2022 r.

Dom przy Farnej 24 kilkanaście godzin po pożarze, fot. 31.05.2022 r.

Budynek przy ulicy Farnej 24, kwiecień 2008 r. Dom państwa Kulasińskich. W początkach XX wieku znajdował się tu m.in. szpital wojskowy, biblioteka sierpeckiego Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego.

Dom Kulasińskich przy ulicy Farnej 24 na fotografii z lat 70. XX wieku autorstwa Wojciecha Wiśniewskiego.

Ul. Farna. Dom, który zginie. Dom p. Kulasińskich, wspaniałych Sierpczan, dom wielkiej historii i pełen wydarzeń w czasie swojej świetności, 24.04.2018 r.

Przed domem państwa Kulasińskich przy ulicy Farnej

W opuszczonym domu państwa Kulasińskich

Malunki na ścianach

Uczestnicy nocnego spaceru "Śladem duchów sierpeckiej historii" trafili w udostępnionym tego dnia domu przy ul. Farnej 24 na ciekawe ujęcia urbexowe. Fot. z listopada 2016 r.

Kościół farny pw. św. Wita, Modesta i Krescencji widziany z okien domu Kulasińskich przy ulicy Farnej 24. Zdjęcie z listopada 2016 r.

Dla wielu sierpczan drewniany dom z ogrodem przy ulicy Farnej 24 to dom z duszą i historią sięgającą czasów I wojny światowej, wojny polsko-bolsze­wickiej i dwudzie­stolecia międzywoje­nnego. W pamięci jednych to dom Kulasińskich, dla innych to Dom Ludowy, jeszcze inni mówią szpital czy biblioteka. To właśnie nam przyszło być świadkami jego końca…. Około godziny pierwszej w nocy 29 maja 2022 roku opustoszały obiekt zaczął trawić ogień. Spaleniu uległa konstrukcja dachu jak i inne drewniane elementy już i tak zniszczonego obiektu. Zostały zatem zgliszcza i piękna historia tego miejsca, która zapisana jest na kartach sierpeckich publikacji lub w pamięci starszych mieszkańców miasta.

Dom przy Farnej 24, tuż przy kościele św. Wita, Modesta i Krescencji zbudował w 1890 roku Jan Wyczałkowski, zamożny kupiec, właściciel m.in. sklepu przy ulicy Płockiej 14. Oprócz roli mieszkalnej, pełnił już od czasów przed I wojną światową szereg funkcji publicznych. To tutaj swoją siedzibę znalazła jedna z pierwszych w Sierpcu bibliotek - sierpeckiego oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego, powstałego 8 stycznia 1908 roku. Opiekę nad biblioteką sprawowała Halina Radomyska, zaś wypożyczaniem zajmowali się dodatkowo Maria Gurbska i Józef Wierzbowski. Księgozbiór w 1913 roku liczył 1322 tomy z różnych dziedzin wiedzy i był częścią zbiorów sierpeckiego koła Polskiej Macierzy Szkolnej, rozwiązanego przez władze carskie w 1907 roku.  W domu przy Farnej swoją siedzibę znalazł też od 1908 roku Dom Ludowy, stając się miejscem integracji kulturalnej sierpczan. To tu można było wysłuchać odczytów, pogadanek, wziąć udział w wieczorku muzyczno-lite­rackim, a także zabawach karnawałowych i majówkach w przydomowym ogrodzie i okolicznych łąkach nad Sierpienicą. W czasie I wojny światowej w domu przy Farnej 24 uruchomiony został szpital, do którego zwożono rannych żołnierzy z Sierpca i okolic. Po wkroczeniu do Sierpca Niemców w lutym 1915 roku, w domu przez krótki czas funkcjonował niemiecki Urząd Powiatowy. Pod koniec I wojny ponownie utworzono w nim szpital wojskowy, podobnie zresztą w czasie wojny polsko-bolsze­wickiej 1920 roku.

Bezcenną wiedzę o historii domu przy Farnej 24 posiadamy dzięki wspomnieniom Ireny Kulasińskiej (1905-1992), sierpczanki, nauczycielki, której ojciec, Seweryn Kulasiński zakupił ów dom w 1913 roku od Jana Wyczałkowskiego wraz z 20-arowym ogrodem. Słowa Ireny Kulasińskiej spisane zostały przez Henrykę Piekarską i ukazały się w 1. tomie "Wspomnień sierpczan", publikacji wydanej w 1998 roku przez Miejską Bibliotekę Publiczną:

[…] W pobliżu rzeki, w ogrodzie przy Domu Ludowym, młodzież szalała na potańcówkach. Do obecnej chwili na podwórku zachowała się latarnia oświetlająca w przeszłości plac zabaw.[…] Wspomniany Dom Ludowy znajdował się w moim rodzinnym domu przy ulicy Farnej 24. Ojciec zakupił go w 1913 roku. Ówcześnie na parterze były sale, w których sierpecka inteligencja prowadziła społecznie różnorodne formy działalności kulturalno-oświatowej […]

[…] W 1914 roku, na parterze naszego domu - przy ulicy Farnej 24 - Rosjanie uruchamiają szpital. Na piętrze, gdzie zamieszkiwała nasza rodzina, sąsiednie pokoje zajmuje rosyjski lekarz i pielęgniarki. Pierwszych rannych zwożą z bitwy pod Skępem. Jest ich bardzo dużo. Następnie Rosjanie wycofują się i wchodzą Niemcy. W naszym domu krótko funkcjonuje szpital, który zostaje następnie przeniesiony do budynku klubu carskich oficerów. W naszym, opuszczonym przez szpital domu, znajduje się niemiecki urząd powiatowy. Drukowano tu nawet pieniądze. Ponieważ Polacy pochowali kopiejki na czarną godzinę, brakowało drobnych pieniędzy, więc Niemcy drukowali bloczki z nadrukiem kopiejek i groszy. […].

[…] Pod koniec I wojny szpital znów wraca do naszego domu. Tutaj też odbywają się spotkania Peowiaków - kieruje nimi Henryk Tułodziecki.[…]

[…] Drugie wielkie wydarzenie wojenne to wojna bolszewicka 1920 roku. […] Nasz dom i ogród był miejscem zbiórek i ćwiczeń wojskowych.[…]

12 sierpnia 1920 roku, około godziny 4 rano hordy kozackie wpadły do miasta, doszczętnie je grabiąc.[…] Kozacy koczowali nad Sierpienicą, na łąkach za Farą. W tym czasie w Płocku toczył się ciężki bój. Rannych zwożono do szpitala w naszym domu, a było ich wielu. Łącznie leżało tu 18 rannych Polaków i 20 Rosjan. Wszystkich operował i pielęgnował doktor Franciszek Gumowski wraz z felczerem Chorosie­wiczem. Matka moja, Waleria, trzymała lampę naftową nad operowanymi.[…] Wzruszenie rodziny wzbudził niecodzienny obrazek: koń pilnujący rannego bolszewika. Do ostatnich chwil życia swojego pana wiernie stał na podwórzu i co chwila pochylał głowę nad leżącym na wozie nieprzytomnym żołnierzem. Trwał przy kozaku, aż do jego śmierci, nie przyjmując pokarmu.[…]

Rodzina Kulasińskich w czasie II wojny światowej została wysiedlona z domu przy Farnej 24. Wróciła do niego dopiero w 1945 roku. Po wojnie zmienił się też jego adres, gdyż ulicę Farną przemianowano na ulicę Ludwika Waryńskiego (działacza i ideologa polskiego ruchu socjalistyczne­go). Nazwa ulica Farna powróciła po 1990 roku. Dom powoli tracił swoją świetność, funkcjonował dopóki mieszkali w nim ludzie. Właściwie tylko jego fasada pozostawała niezmieniona, zaś wnętrze wymagało kompletnego remontu. Powolnemu niszczeniu uległ także kiedyś piękny ogród - dawniej miejsce spotkań towarzyskich, który pozarastał, zdziczał. Jeszcze w 2009 roku dom zamieszkany był przez jedną rodzinę, która poprzez swoje bytowanie w nim w pewien sposób pilnowała porządku, by nie ograbiano na opał jego drewnianych elementów.

Pomysł na wykorzystanie domu, zwłaszcza jego historycznej konotacji narodził się w pierwszych latach XXI wieku, kiedy to ówczesne władze miejskie zakupiły obiekt. Jednym z pomysłów na przeznaczenie obiektu było stworzenie w nim muzeum historii Sierpca i przeniesienie Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpc z budynku biblioteki miejskiej przy ul. Płockiej 30. Prócz nowej placówki wystawie­nniczej, Sierpc miał zyskać wówczas także pierwszy punkt Informacji Turystycznej, którgo w mieście do tej pory brakuje. Niestety pomysłu nigdy nie zrealizowano…

Oto wypowiedź z 2009 roku Marka Kośmidra - burmistrza Sierpca w latach 1995-2014:
- 3 lata temu miasto wykupiło ten dom. Zgłosiliśmy się do warszawskiego architekta o projekt odtworzenia budynku. Najprawdopodobniej będziemy musieli wybudować go jeszcze raz. Projekt powstanie w tym roku, podobnie jak i kosztorys. Potem pozostanie szukanie pieniędzy na tę inwestycję. [wypowiedź dla "Tygodnika Płockiego", 2009, nr 34, s. 13]

Mowa o dokumentacji proje­ktowo-kosztorysowej pod nazwą "Budowa budynku muzealnego oraz budowa zjazdu, przewidziane do realizacji w Sierpcu przy ul. Farnej 24, na działkach 662/1, 663, 667" wykonanej przez Pracownię Archite­ktoniczną Wojciecha Kornatowskiego w Warszawie. W 2015 roku aktualizację projektu zlecił firmie archite­ktonicznej obecny burmistrz.

Przez kolejne lata obiekt wzbudzał sentyment wśród wielu sierpczan.

Świetnym pomysłem ówczesnego dyrektora Miejskiego Ośrodka Sportu  i Rekreacji, Dariusza Jackowskiego, było zorganizowanie w listopadzie 2016 roku "Spaceru z dreszczykiem" po miejscach fascynującej historii Sierpca, w tym także do zabitego już wówczas deskami domu Kulasińskich. Oto fragment relacji z tego wydarzenia:

[…] Jaśko Pilik zniknął w mrokach wysadzanej tujami przykościelnej alei, zaś grupa udała się do domu przy ulicy Farnej, niegdyś własności rodziny Kulasińskich, w którym swoją siedzibę miał i Dom Ludowy i szpital i wiele innych organizacji przedwojennego Sierpca. I tu kolejna niespodzianka dla zwiedzających - Dariusz Jackowski postarał się o możliwość wejścia do tego opuszczonego już obiektu. Po wysłuchaniu kolejnych historii z duchami, których to dyrektor MOSiR tego wieczora miał w zanadrzu naprawdę wiele, uczestnicy spaceru, podzieleni na dwie grupy, przeszli przez pomieszczenia obiektu. I tu, po raz kolejny, namacalnie wręcz można było przekonać się o magii starych, opuszczonych miejsc, gdzie każda ściana, kominek, drewniane trzeszczące podłogi, były świadkami ludzkich radości, trosk i zmagań z nie zawsze przychylnym losem. Jakiej wymowy, w kontekście "spaceru z duchami", nabrały tu wystające z pieca nadpalone nogi starej lalki czy ujrzana nagle w mroku wisząca na sznurku szmaciana zabawka, która to niejednego spacerowicza przyprawić mogła o nieunikniony w tych okolicznościach dreszcz przerażenia.[…] [M. Staniszewska, Śladem duchów historii - nocne spacerowanie po Sierpcu - 18.11.2016 r., Sierpc OnLine - www.sierpc.com.pl]

I tak oto kończy się historia domu z duszą… choć nie należy tracić nadziei, bo jak pokazuje historia zabytkowego budynku dworca PKP w Sierpcu, miasto uzyskało w tym roku prawo własności do obiektu, a także otrzymało dofinansowanie w ramach Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych Edycja 2 na rewitalizację historycznej części Sierpca - wprowadzenie funkcji publicznych i administracyjnych do budynku dworca PKP wraz z bezpośrednim otoczeniem w kwocie 4,5 mln złotych.

A zatem może i dla Farnej 24 jeszcze nadejdą dobre chwile…

Bibliografia:
* BeeS, Pomysł na ul. Farną 24 i nie tylko: ratujmy co się da, "Tygodnik Płocki", 2009, nr 34, s. 13
* Brenda W., Aby pamięć o nich nie zaginęła, Sierpc 1997
* Burakowski J., Ulica Farna 24. Dom Kulasińskich, [w:] Dumowski Z. [Red.] Ziemia sierpecka znana i nieznana. Informator historyczno-krajoznawczy, T. 1, Sierpc 2007
* Kulasińska I., Lata dwudzieste, lata trzydzieste… (i wcześniejsze), [w:] Burakowski J. [Red.] Wspomnienia sierpczan T. 1, Sierpc 1998
* Staniszewska M., Sierpeckie szkolnictwo i oświata od XIV wieku do pierwszej połowy XX wieku, Sierpc 2014
* Staniszewska M., Sierpecki Oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego na kartach historii od 112 lat, http://www.sierpc.com.pl/news-news-2353/0/Sierpecki-Oddzial-Towarzystw a-Naukowego-Plockiego-na-kartach-historii-od-112-lat [dostęp 30.05.2022]
* Staniszewska M., Śladem duchów historii - nocne spacerowanie po Sierpcu - 18.11.2016 r., http://www.sierpc.com.pl/news-news-2024/0/Sladem-duchow-historii-nocne-spacerowanie-p o-Sierpcu-18-11-2016-r [dostęp 30.05.2022]

Niniejszy artykuł powstał w ramach współpracy sierpeckiego oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego i strony Sierpc OnLine.