Sierpeckie ciekawostki z okolic - Brama Sierpecka w Rypinie

Brama Sierpecka w Rypinie na pocztówce z 1914 roku. W podpisie pocztówki błędnie wydrukowano nazwę miejscowości [jest Thorn, powinno być Rypin]

Brama sierpecka na akwareli w atlasie Kazimierza Stronczyńskiego z 1851 roku.

Kolorowy rysunek Bramy Sierpeckiej w Rypinie w "Atlasie geograficznym ilustrowanym Królestwa Polskiego" pod red. J.M. Bazewicza z 1907 roku

Zdjęcie Bramy Sierpeckiej w Rypinie w zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego

Obecnie w miejscu, gdzie przed wiekami została zbudowana Brama Sierpecka, przy placu Sienkiewicza, stoi pamiątkowa tablica informacyjna ze zdjęciem i krótkim opisem. Fot. sierpień 2023 r.

W niedalekim Rypinie (31 km od Sierpca) odnaleźć możemy pewną ciekawostkę związaną z naszym miastem. Chodzi o fragment średniowie­cznych obwarowań tego miasta, a dokładniej o bramę południową, zwaną sierpecką. Nazwę tę nadano w związku z tym, że owa brama łączyła miasto z drogą od strony Sierpca. Miejsce to znamy niestety już tylko z kilku przekazów ikonograficznych. Przestała istnieć w grudniu 1939 roku.

Rypin jest jednym z najstarszych polskich miast. Pierwsze wzmianki o nim pojawiały się już w 1065 roku, zaś prawa miejskie uzyskał w roku 1345. W roku uzyskania owych praw miasto posiadało już niedawno wybudowany system obronny, składający się z muru i zamku. Zarys Rypina wzdłuż okalających go murów miał kształt owalny. U wylotu głównej ulicy miasta stały dwie bramy - brama sierpecka (prawdopodobnie takiej nazwy używano już w średniowieczu, łącząca miasto z drogą od strony Sierpca) i druga brama, północna, znajdująca się przed mostem na rzece Rypienicy, o której niestety nie ma żadnego przekazu.

Brama Sierpecka zbudowana została w czasie panowania krzyżackiego, na początku XIV wieku z cegły czerwonej, palonej ułożonej w układzie mieszanym na podmurówce z kamienia polnego.

Tworzyła kwadratową wieżę z ostrołucznymi przejazdami, wysuniętą obustronnie przed lico muru obronnego. Bramę zamykała brona, której prowadnice mieściły się w dwóch płaskich przyporach, flankujących zewnętrzny przejazd. Nad głównym otworem bramnym znajdowało się małe okienko, służące do celów obserwacyjnych lub podnoszenia brony.

Wygląd bramy możliwy jest do odtworzenia na podstawie literatury historycznej XIX wieku i prowadzonych wówczas badań konse­rwatorskich. M.in. dokładny opis obwarowań Rypina zamieścił w swym sprawozdaniu z pobytu w mieście z 1855 roku Aleksander Sławeńko-Sławiński:

"… przechodząc na drugą stronę miasta zatrzymujemy się przed bramą Sierpską. Jest to budowla gotycka, w kształcie wieży, zakończonej jak się zdaje blankami dł. 15 sz. 7, wysoka 12 łokci. Stoi nago bez dachu, a choć usuwają się kamienie z jakich budowana od dołu i wypadają cegły z górnych jej ścian, śmiało stawi czoła niepogodom".

Wygląd bramy z okresu I połowy XIX wieku odtworzony został w słynnym atlasie "Widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim…" z 1851 roku badacza starożytności Kazimierza Stronczyńskiego. Atlas zawiera akwarele i gwasze autorstwa wybitnych artystów.

Kolejny opis bramy opublikowany został w 1889 roku w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego" i brzmi on następująco:

"Z zabytków przeszłości pozostała brama sieprska (na drodze od Sierpca), przedstawiająca się jako wieża z blankami…".

Najstarsze zdjęcie bramy z końca XIX wieku opublikowane zostało w "Tygodniku Ilustrowanym" z 1900 roku.

Kolorowy rysunek bramy znajduje się też w "Atlasie geograficznym ilustrowanym Królestwa Polskiego" pod red. J.M. Bazewicza z 1907 roku.

Ciekawą galerię zdjęć bramy z ostatnich lat jej istnienia posiada Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Obiekt utrwalony został też na przedwojennych pocztówkach Rypina.

Brama ciekawie została ukazana w postaci grafik autorstwa Bożeny i Juliana Giedychów w albumie "Rypin w grafice" z 1995 roku.

Brama sierpecka rozebrana została na rozkaz niemieckich władz okupacyjnych przez miejscowych Żydów w dniu 25 grudnia 1939 roku.

Obecnie w miejscu, gdzie przed wiekami została zbudowana, przy placu Sienkiewicza, stoi pamiątkowa tablica informacyjna ze zdjęciem i krótkim opisem.

Warto odwiedzić pobliski Rypin, zarówno ze względu na sierpecki akcent, jak i wiele innych ciekawych miejsc. Bardziej sentyme­ntalnych sierpczan z pewnością ucieszy widok muszli koncertowej w parku miejskim. Muszla oraz widownia są niemalże identyczne z tą, która do lat 90. znajdowała się w Sierpcu i po dziś dzień jest obiektem wspomnień i nostalgii.

Literatura:

J.M. Bazewicz [Red.], Atlas geograficzny ilustrowany Królestwa Polskiego, Warszawa 1907

B. Giedych. J. Giedych, Rypin w grafice: na 650-lecie nadania praw miejskich, Rypin [1995]

M. Krajewski [Red.], Rypin: szkice z dziejów miasta, Rypin 1994

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom X, Warszawa 1889

K. Stronczyński, Widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim…, 1851, atlas 5

"Tygodnik Ilustrowany" 1900