"Tak niewiele" - renowacja cmentarza ewangelickiego w Osówce

Zachowane nagrobki na cmentarzu, 17.06.2009 r.

Miejscowość Osówka, wspominana jest już w XVI wieku, jako własność Walentego Ossowskiego. W XVII wieku w związku z trwającymi wojnami szwedzkimi, miejscowość opustoszała. W XVIII wieku napłynęła tu spora grupa ludności niemieckiej, wyznania ewange­lickiego, która "zajęła" się opuszczoną wsią. Rozpoczęło się karczowanie lasu i wykorzystywanie nieużytków pod uprawę zbóż i warzyw. W centrum wsi wykopano dwa duże rybne stawy, a przy jednym z gospodarstw powstał drewniany wiatrak. W związku z panującym wyznaniem ewangelickim, na przełomie XVIII i XIX wieku założono tu kantorat - najmniejszą jednostkę organizacyjną kościoła ewange­licko-augsburskiego z Kantorem na czele - przywódcą administracyjnym, duchowym opiekunem (udzielanie chrztów, organizacja pogrzebów), naczelnym śpiewakiem oraz nauczycielem. Kantorat podlegał parafii ewangelickiej w Sierpcu. W miejscowości wybudowano dom modlitwy z dzwonnicą, a na skraju lasu założono cmentarz.

Przez setki lat na to miejsce odprowadzani byli w ostatnią drogę zwykli ludzie. Ewangelicy przez wiele lat żyli w koegzystencji z katolikami - zakładali rodziny, zawierali małżeństwa i powoli asymilowali się tworząc wspólny dorobek kulturowy. Nadeszły czasy, gdy ta grupa ludności opuściła ziemie polskie. Wyjeżdżali zostawiając cały swój dobytek i mienie. Zabierali ze sobą jedynie to co mieli pod ręką. A wśród lasu pozostał cmentarz - miejsce spoczynku ich ojców i matek. Niestety i ten nie przetrwał próby czasu i bezmyślnej dewastacji - pozostawiono go samemu sobie na powolne zniknięcie.

Obecnie nekropolia nie jest w żaden sposób oznakowana w terenie. Łatwo przejść obok, nie zdając sobie sprawy z jej obecności. Wysoka, od lat niekoszona trawa, ogromne połacie samosiew brzóz i bzu, sporej wielkości krzaki lilaku, ponadto kilka świerków, dębów i kilkadziesiąt młodych brzóz. Nie istnieje dziś mur niegdyś okalający cmentarz, brak jest krzyża a pozostałe nagrobki są w opłakanym stanie. Zachowało się ich niecałe 30, co w stosunku do wielkości nekropolii (prawie pół hektara) jest liczbą niewielką. Stan zachowania też pozostawia wiele do życzenia. Żaden nagrobek nie zachował się w całości (betonowa ramka, cokół, stela z inskrypcją i krzyż). Jest to efektem dewastacji, które miały miejsce w latach powojennych i później w latach 70., a co jest smutne - nawet obecnie. 

Na cmentarzu nie zachowała się żadna tabliczka inskrypcyjna, co bardzo utrudnia zidentyfikowanie osób tam pochowanych. Nieliczne przykłady pamięci o zmarłych zachowały się w przekazach ustnych, dzięki którym można dziś zidentyfikować 3 nagrobki - Jacoba Edermana Schewe, Luise Scherp, Huldy Blank (zm. 1943) oraz pięciorga dzieci rodziny Schewe: w tym Paula Schewe (zm. 1904), oraz Lidii.

Dziś cmentarz wymaga natychmiastowej pomocy. Nie można już dłużej odwlekać prac remontowych - inaczej zginie i zostanie zapomniany. Przez szacunek dla człowie­czeństwa trzeba otoczyć go opieką i "przywrócić do życia".

Projekt "Tak niewiele" ma na celu odnowienie nekropolii. Spod warstwy mchu, chwastów i krzewów odsłonięte zostaną pomniki nagrobne. Te zaś zostaną oczyszczone i posklejane. Samosiewy drzew i krzewów zostaną wycięte. Uczniowie będą starali się zrekonstruować główną aleję cmentarną. 48-arowy teren zostanie ogrodzony drewnianym płotem, a przy bramie wejściowej stanie tablica informacyjna i drewniany krzyż.

Po renowacji nastąpi uroczyste otwarcie cmentarza, oraz rozpropagowanie wiadomości o jego istnieniu. Zorganizowana będzie specjalna wystawa ilustrująca prace na cmentarzu oraz historię niemieckich osadników w ziemi sierpeckiej.

Projekt ma uzmysłowić mieszkańcom bogactwo historyczne "czasów minionych" oraz zachować od zapomnienia miejsce pochówku dawnych mieszkańców ich wsi - niemieckich osadników, którzy szukając lepszego miejsca na ziemi, ponad dwieście lat temu zawędrowali tu - na północno-zachodnie Mazowsze.

Bardzo złym zjawiskiem jest postępująca dewastacja ewangelickich nekropolii. Powoli znikają one z powierzchni Mazowsza, ale również z ludzkiej pamięci - a wraz z nimi opowieść o wędrujących przed 300 laty kolonistach. "Narody, które tracą pamięć - tracą życie". Czy nie warto zaświecić nad mogiłą iskierki - małej iskierki pamięci, a może i nadziei. Czy to tak wiele?

Tak jak było wspomniano, wszystkie działania sfinansowane zostaną w większości ze środków Fundacji Wspomagania Wsi. Praca młodzieży w ramach akcji "Tak niewiele" będzie odbywała się na zasadzie "non-profit". Zawarte w nich będą prace porządkowe - usuwanie gałęzi, drobnych krzewów i samosiewek drzew, trawy; sklejanie i czyszczenie nagrobków; malowanie i konserwacja ogrodzenia. Przy bardziej zaawansowanych pracach pomagać będą najemni robotnicy, rodzice uczniów, czy chętni mieszkańcy wsi.

Uroczyste, ekumeniczne otwarcie cmentarza nastąpi w połowie października bieżącego roku. Akcja "Tak niewiele" jest akcją pionierską nie tylko w środowisku uczniowskim, ale i lokalnym. "Grupa miłośników historii" będzie miała przez najbliższe lata swojego istnienia na uwadze dobro i pamięć o odremontowanym cmentarzu w Osówce. Oznacza to, że miejsce pochówku będzie regularnie odwiedzane i sprzątane (co najmniej raz do roku), aby odnowione dziedzictwo kulturowe, jakim jest ta nekropolia, nie pozostało znów zapomniane. Działania grupy nie zakończą się jedynie na tej akcji. Na wielu cmentarzach w okolicy Sierpca znajdują się nagrobki, czy całe kwatery potrzebujące natychmiastowej pomocy. Młodzież będzie się starała w miarę swoich możliwości otaczać je opieką, by nie zniknęły z krajobrazu naszej okolicy.

Projekt "Tak niewiele" będzie nagłaśniany w lokalnych mediach, by również inne grupy, w innych społe­cznościach, idące za przykładem młodzieży z sierpeckiego ogólniaka, otoczyły opieką kolejne zdewastowane ewangelickie nekropolie, pomniki wojenne, czy opuszczone nagrobki na katolickich cmentarzach, by zachować od zapomnienia nasze wspólne dziedzictwo kulturowe.