SIERPECKI KIRKUT - SPRAWA, O KTÓREJ TRZEBA GŁOŚNO POWIEDZIEĆ

Ogólny widok na zniszczone macewy...

Sierpc w swej historii był miastem czterech religii i czterech kultur. Polacy to katolicy, Żydzi - wyznawcy judaizmu, Niemcy - protestanci i Rosjanie - prawosławni. Dwie wojny światowe radykalnie zmieniły ten obraz. Sierpc od ponad półwiecza ma jednorodny kulturowo i religijnie charakter. Jednakże po Żydach, Niemcach i Rosjanach zostały materialne ślady w postaci budowli i cmentarzy. My, żyjący w dzisiejszym Sierpcu, nie uciekniemy od choćby krótkiej refleksji na temat tego, co minęło. Konieczne jest postawienie na forum publicznym kilku pytań i sformułowanie na nie odpowiedzi. Pytania brzmią następująco: czy warto podtrzymywać pamięć o przeszłości, czy warto ją badać i ustalać dokonania pojedynczych osób i grup społecznych, kto ma zadbać o utrwalanie śladów przeszłości. Skoro wszystko "jest nasze", to czemu ma służyć przypominanie, że np. budynek Sądu Rejonowego to dawna cerkiew, kościół "szkolny" to pozostałość po niemieckich ewangelikach, kamienice przy Płockiej 1 i 8 należały do Żydów, itp?

Takie są pytania.

Badanie przeszłości i upowsze­chnianie wiedzy na ten temat jest naszym moralnym obowiązkiem wobec przeszłych pokoleń, jest oddaniem sprawie­dliwości dla ich pracy i otrzymanej spuścizny. Ze względów moralnych nie wolno zachowywać się tak, jakby świat zaczął się od nas.

Jest lokalna sprawa, którą trzeba przedyskutować i podjąć działania, tym bardziej że po wejściu Polski do Unii dokonało się nasze faktyczne otwarcie na Europę i świat. Tą sprawą są miejsca pochówku Żydów i Niemców. Chciałbym w pierwszej kolejności poruszyć sprawę cmentarza żydowskiego na osiedlu Jagiełły. W Sierpcu Żydzi mieszkali ponad 500 lat i kolejne pokolenia swych zmarłych grzebali za miastem nad Sierpienicą na tzw. kirkucie. Podczas okupacji hitlerowcy zniszczyli kirkut, zabierając macewy do utwardzania chodników. Po wojnie nowa władza poleciła przewieźć ocalałe nagrobki z powrotem na cmentarz. Zostały one bez ładu powtykane w jego centralnej części, którą z czasem ogrodzono drucianą siatką. Powoli jednak w świadomości społecznej teren poza częścią ogrodzoną zaczął być postrzegany jako nieużytek, który warto zagospodarować pod budownictwo indywidualne. Rozrastające się osiedle Jagiełły od strony północnej naruszyło nawet skraj kirkutu, co zapewne wynikało z błędu planistów.

Polskie prawo nie przewiduje obowiązku dbałości władzy o cmentarze wyznaniowe, a za taki cmentarz był i jest uznawany sierpecki kirkut. W Sierpcu Żydów jako zorganizowanej i rozpoznawalnej społeczności nie ma od 1948 roku i nie bardzo komu poza lokalną władzą było się cmentarzem zajmować. Opieka nad kirkutem z tego powodu była sprawowana na poziomie minimalnym.

W 60-tą rocznicę wybuchu II wojny światowej dokonano uroczystego otwarcia kirkutu, którego ogrodzenie siatką całej 2,5 ha powierzchni sfinansowali pobożni Żydzi (chasydzi) mieszkający na Zachodzie. Jeden z nich przedstawiał się jako wnuk (lub prawnuk) sierpeckiego rabina.

Dziś kirkut wygląda na bardzo zaniedbany. Siatka została skradziona, a policja nie wykryła sprawców, drewniany dom przedpogrze­bowy zawalił się, cały teren porastają drzewa i krzewy, w trawie walają się śmieci. Najwidoczniej mieszkańcy osiedla Jagiełły teren "wielkiego" cmentarza traktują jako nieużytek, a za cmentarz uważają centralną część placu, gdzie w ziemi tkwią połamane macewy.

Nie powinno się przedłużać tego stanu rzeczy. Kirkut należy uporządkować i roztoczyć nad nim stałą opiekę. Do takiego wniosku doszła grupa osób, która postanowiła zająć się sprawą cmentarza żydowskiego, który należy potraktować jako lokalne dziedzictwo kulturowe. Do grupy tej weszli: Kazimierz Czermiński - radny miejski, Jerzy Pufelski - geodeta powiatowy, Paweł B. Gąsiorowski - autor "Nekropolii Ziemi Sierpeckiej", Jerzy Babecki - przedsiębiorca budowlany oraz Zdzisław Dumowski - prezes TPZS. 1 marca br. w towarzystwie insp. Piotra Kiciaka z płockiej delegatury Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dokonano oględzin kirkutu i sformułowano szereg wniosków.

1. Działania doraźne sprowadzają się do oczyszczenia i uporządkowania cmentarza oraz ponownego ogrodzenia.

   Działania perspe­ktywiczne to przekształce­nie kirkutu w park cmentarny z alejkami i nasadzeniami tak, aby teren mógł być wykorzystywany przez mieszkańców osiedla. Działanie takie wymaga sporządzenia szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego w porozumieniu z gminą żydowską.

   Warto rozważyć możliwość przeniesienia domu przedpogrze­bowego na skansen i docelowo jego rekonstrukcję.

2. Należy dążyć do powołania Komitetu Opieki nad Kirkutem w Sierpcu z udziałem władz miejskich oraz Gimnazjum i Liceum Katolickim im. Biskupa Leona Wetmańskiego, ponieważ zarówno burmistrz Marek Kośmider jak i ks. Jan Oleszko dali już liczne dowody swego zainte­resowania dla utrwalania śladów przeszłości, w tym śladów po sierpeckich Żydach.

Na koniec zachęcam wszystkich do odwiedzenia sierpeckiego kirkutu.