WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA

W lipcu 1920 r. utworzono w Sierpcu Radę Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa pod przywództwem rejenta Wacława Gurbskiego. W skład komitetu weszły także następujące osoby: Piotr Soroko, Maria Gurbska, ks. kan. Władysław Melcher (miejscowy proboszcz), Anna Piniarowiczówna, Helena Radomyska oraz Jan Wierzbowski.
Pracę OKOP podzielono pomiędzy poszczególne wydziały:

• pogotowia wojennego
• agitacyjny
• kulturalno-oświatowy
• samopomocy społecznej
• opiekuńczy
• ogólny

Dnia 16 VII z inicjatywy starosty Zygmunta Czaplickiego odbył się wielki wiec patriotyczny. Akcją agitacyjną zajmowało się również Stowarzyszenie Weteranów 1863 r. Kobiety zrzeszyły się w Oddziałach Służby Narodowej Kobiet. Zajmowały się zbiórkami pieniędzy i bielizny, a także prowadziły gospody dla żołnierzy.
Policja dokonywała prewencyjnych aresztowań osób podejrzewanych o sympatie komunistyczne.

Z Sierpca zgłosiło się do wojska ok. 80 ochotników, z czego dużą część stanowiła młodzież szkolna. Uczniowie trzech najstarszych klas sierpeckiego gimnazjum złożyli przysięgę, iż wszyscy pójdą na front.
Zgłosiło się także 18 sierpeckich harcerzy z drużyny im. S. Jasińskiego w wieku 15-20 lat: Stanisław Chojnacki, Stanisław Frydrychowicz, Franciszek Kołodziejski, Teodor Kozłowski, Czesław Kosobudzki, Aleksander Kuliński, Sylwester Kulisz, Wacław Kiłczyński, Adam Ligocki, Stanisław Mroczyński, Henryk Napiórski, Tadeusz Nadratowski, Józef Osiecki, Stanisław Osiecki, Henryk Rudowski, Stanisław Strusiński, Kazimierz Wiśniewski, Wincenty Żuchniewicz.
Z drugiej drużyny zgłosiło się 6 druhów: Władysław Kierkowski, Władysław Kraszewski, Jan Kotowski, P.Malanowski, S.Melkowski, M.Nadratowski.
Józef Drążkiewicz przeszedł szlak bojowy od Ossowa pod Radzyminem do Szepietówki na Ukrainie.
W sumie z całego powiatu zgłosiło się ok. 1000 osób.
Jeden z mieszkańców Sierpca - Stanisław Pilkiewicz, za udział w walkach na Ukrainie i zdobycie mostu na Styrze otrzymał Virtuti Militari i Krzyż Walecznych. Jako zasłużony żołnierz prowadził w 1921 r. defiladę w Równem.

Sierpca miały bronić 2 pułki ułanów i kilkunastu konnych policjantów. 11 VIII 1920 r. ok. godziny 21 doszło do pierwszej wymiany strzałów na przedmieściach między obrońcami, a nacierającymi oddziałami bolszewickimi. Najprawdopodobniej w ataku uczestniczył także batalion piechoty niemieckiej oraz niemiecki oddział kawalerii wyposażony w działa polowe i karabiny maszynowe. Około północy miasto opuścili policjanci, wywożąc część majątku skarbowego. Pozostali obrońcy pod naporem sowieckim wycofali się przez Lipno do Włocławka, gdzie brali później udział w zwycięskiej walce o most na Wiśle.
12 VIII ok. godziny 4 nad ranem, wyludniony częściowo Sierpc zajęli Kozacy, grabiąc go przy tym doszczętnie, następnie do miasta wkroczyła 12 Dywizja Strzelców.
Ponadto 13 VIII w rejonie Sierpca operowała 53 dywizja.
Do 21 VIII stacjonował w mieście 3 Korpus Konny Gaj-Chana Bżyszkiana , prowadząc jednocześnie działania w okolicach Bobrowników, Lipna oraz Włocławka, przy wsparciu 53 dywizji strzelców pieszych. Do momentu oswobodzenia Sierpca przez wojska polskie, to znaczy do 23 VIII, mieścił się tu sztab polowy 4 Armii dowodzonej przez gen. Szuwajewa (zmuszony był wycofać się z Ciechanowa w wyniku nagłego ataku 203 pułku ułanów).
W nocy 15/16 VIII Gaj-Chan spotkał się w Sierpcu z Szuwajewem, od którego otrzymał rozkaz zaatakowania Włocławka o świcie 16 VIII.

Sowieci mordowali właścicieli ziemskich, rządców majątków i urzędników, także przy aktywnym udziale miejscowych robotników ( w Sierpcu zamordowano urzędnika Starostwa-Kazimierza Feczko. Z bolszewikami współpracowali działacze Związku Zawodowego Robotników Rolnych. Wskazywali oni miejsca, w których polscy właściciele ziemscy ukryli kosztowności oraz uczestniczyli w rabowaniu majątków. W związku z tym, kiedy bolszewicy utworzyli trybunał rewolucyjny rewkom, jego przewodniczącym został działacz i sekretarz ZZRR-Kazimierz Iwulski. W skład rewkomu weszli także: Witold Jankowski-polski komunista przybyły z armią sowiecką; Piasecki-komunista, urzędnik magistratu; Smolinowski-komendant policji.

W celu opatrywania i operowania rannych żołnierzy, Sowieci wykorzystali utworzony jeszcze w okresie I wojny światowej szpital przy ul.Farnej. Przywieźli do niego także kilku rannych polskich obrońców Płocka.
Miasto zostało wyzwolone 23 VIII 1920 r. przez oddziały płk. Franciszka Aleksandrowicza. Wojska bolszewickie wycofały się w panice, razem z nimi uciekła większość kolaborantów. Ci którzy zostali, byli ścigani, wielu zostało rozstrzelanych. W okresie późniejszym represjonowano także osoby, które wprawdzie nie współpracowały z bolszewikami, jednakże wyraźnie im sprzyjały-głównie Żydów i Niemców. Co więcej-w niektórych majątkach ziemskich w okolicach Sierpca próbowano stosować nawet karę chłosty.