BEZPARTYJNY BLOK WSPÓŁPRACY Z RZĄDEM (BBWR)

Ugrupowanie polityczne działające w latach 1928-35 skupiające zwolenników rządów J.Piłsudskiego.
Program BBWR zapowiadał wzmocnienie władzy wykonawczej i niezależność prezydenta od izb ustawodawczych. W wyborach do sejmu w 1930 r. uzyskał większość mandatów (55,6%) i utworzył najsilniejsze ugrupowanie polityczne w sejmie.
Po śmierci J.Piłsudskiego w 1935 r. został rozwiązany na skutek konfliktów wewnętrznych.
W Sierpcu duże poparcie dla BBWR wiązało się z faktem, iż jeden z najbliższych współpracowników Piłsudkiego - E.Śmigły-Rydz był szwagrem sierpeckiego starosty, Leona Rożałowskiego.
Próbą kontynuacji BBWR był Obóz Zjednoczenia Narodowego.

BITWA NAD WORSKLĄ

Worskla, Worskła - rzeka we wschodniej Ukrainie.

Bitwa odbyła się 12 sierpnia 1399 między wojskami litewsko-ruskimi pod wodzą wielkiego księcia Witolda, z udziałem rycerzy polskich i krzyżackich, a wojskami tatarskimi, dowodzonymi przez murzę Edygeja. Zakończyła się klęską Witolda, zginęło w niej kilkunastu Giedyminowiczów, kniaziów litewskich i wielu rycerzy polskich, m.in. wojewoda krakowski Spytek z Melsztyna.

Niniejszy cytat pochodzi z powieści Henryka Sienkiewicza "Krzyżacy":

(..) - Byliście może z kniaziem Witoldem pod Worsklą?
- A byłem - odrzekł wesoło Zych ze Zgorzelic. - No, Pan Bóg mu nie poszczęścił: ponieśliśmy klęskę od Edygi okrutną (...) Legł pan Spytko z Melsztyna i miecznik Bemat, i cześnik Mikołaj, i Prokop, i Przecław, i Dobrogost, i Jaśko z Lazewic, i Pilik Mazur, i Warsz z Michowa, i wojewoda Socha, i Jaśko z Dąbrowy, i Pietrko z Miłosławia, i Szczepiecki, i Oderski, i Tomko Łagoda. Kto by ich tam wszystkich zliczył! (...)

EDYKT DOTYCZĄCY LUDNOŚCI ŻYDOWSKIEJ Z 17 IV 1797 r.

Nadawał on prawo do zamieszkania w Prusach Południowych i Południowo - Wschodnich ludności żydowskiej osiadłej tam przed zaborem tych prowincji. Żyd "uprzywilejowany" począwszy od 10 roku życia otrzymywał swego rodzaju paszport, tzw. list protekcyjny . Żydzi od tej pory musieli przybrać nazwiska i podjąć się stałego zajęcia, aby nie być sądzonymi za włóczęgostwo. Bez pozwolenia władz Żydom nie wolno było zmieniać miejsca zamieszkania, a także rodzaju wykonywanej pracy. Żydzi mieszkający na wsi mieli prawo handlować tylko towarami dostarczanymi im przez chłopów oraz narzędziami do uprawy roli i prac w gospodarstwach chłopskich.

FALSYFIKAT MOGILEŃSKI

Poza Sierpcem treść tego dokumentu dotyczy także miejscowości: Dobrzyń nad Wisłą oraz miejscowości Stupsk, leżącą na północy Mazowsza, w Ziemi Zawkrzeńskiej.
Miejscowości te były w 1065 r. ważnymi grodami, ośrodkami władzy kasztelańskiej, co może świadczyć o dużym znaczeniu ówczesnej kasztelani sierpeckiej, wymienianej na równi z pozostałymi - mimo iż dokument powstał 90 lat później, to można wnioskować, że już w roku 1065 stanowił prężny ośrodek przynoszący spore zyski.

FUNDUSZ OBRONY NARODOWEJ

Utworzono go na mocy dekretu prezydenta RP z 9 IV 1936 r. Przeznaczony był na pokrycie wydatków wojskowych i wojskowego programu inwestycyjnego. Podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych. Gromadzono go z darów instytucji i osób prywatnych oraz dotacji skarbu państwa, która do roku 1940 miała wynieść 1 mld zł. Znaczną część zamierzano uzyskać z pożyczki zaciągniętej w 1936 r. przez rząd polski u rządu francuskiego oraz ze sprzedaży wojskowych ruchomości i nieruchomości. Do maja 1939 r. łączna kwota wpłat i darów rzeczowych na FON wynosiła 37,7 mln zł. We wrześniu 1939 r. część FON została wywieziona za granicę.

W Sierpcu na rzecz FON 14 VII 1936 r. opodatkowała się Rada Powiatowa uchwalając, iż każdy wpłaci co najmniej 10 zł, ponadto przekazano 8 tys. zł w Obligacjach Pożyczki Narodowej. 27 II 1937 r. pracownicy sierpeckiego Urzędu Skarbowego na rzecz FON przekazali 50 zł. Od XI 1937 r. rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na karabiny maszynowe dla pułku kawalerii w Płocku, jakiś czas później powstał Wojewódzki Komitet Zbiórki na ścigacz morski.

GESTAPO

Była głównym organem śledczym w sprawach politycznych. Gestapo nie podlegało kontroli sądowej, łącznie z decyzjami o osadzaniu w obozach koncentracyjnych. Wchodziło w skład Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA), jako jego IV departamentu. W czasie II wojny światowej stało się jednym z najbardziej zbrodniczych ogniw okupacyjnego aparatu terroru . Po zakończeniu wojny, w roku 1946 zostało uznane przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za organizację przestępczą.

LEGION MŁODYCH - ZWIĄZEK PRACY DLA PAŃSTWA

Organizacja młodzieżowa działająca w latach 1930-39. Założycielem i komendantem był Zbigniew Zapasiewicz (zm. w 1937 r.). W początkowych latach istnienia miała za zadanie wykorzystać radykalizujące się nastroje młodzieży na rzecz obozu rządowego.
W 1936 r. w wyniku rozłamu powstał Legion Młodych - Frakcja, który w 1937 r. wszedł w skład PPS.
Pozostali działacze Legionu Młodych wstąpili do OZN, a w 1938 r. przeszli do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej i utworzyli skrajnie prawicowy Legion Młodzieży Polskiej.

MIECŁAW

Cześnik Mieszka II . Po śmierci Mieszka II w 1034 r. i wygnaniu przez możnych jego syna Kazimierza (Odnowiciela), stworzył własne państwo na Mazowszu. W sojuszu z Prusami, Pomorzanami i Jaćwingami stawił opór Kazimierzowi po jego powrocie do kraju. Zdołał utrzymać władzę przez blisko 10 lat. Zginął w 1047 roku w bitwie nad Skrwą z połączonymi siłami Kazimierza i Jarosława Mądrego.

NARODOWA DEMOKRACJA

Występuje także pod nazwami: obóz narodowodemokratyczny, endecja, obóz narodowy.
ND była ideowo-politycznym ugrupowaniem istniejącym od końca XIX w., działającym w każdym z trzech zaborów. Jej rdzeniem do lat 20. XX w. była Liga Narodowa, tajna, elitarna organizacja utworzona IV 1893 z inicjatywy Romana Dmowskiego.
Podstawą ideologii obozu od początku jego istnienia była zasada nadrzędności interesu narodowego, zaś zasadniczym celem walki narodowościowej pozostawało odzyskanie przez Polskę niepodległości. Jednakże nacisk położono na wymóg codziennej pracy na rzecz narodu. Preferowano działania, które miały doprowadzić m.in. do upowszechnienia świadomości narodowej i unarodowienia życia gospodarczego.
Endecja reprezentowała negatywne stanowisko wobec czynu powstańczego oraz nakłaniała do rezygnacji z przygotowań do walki zbrojnej, ponieważ uważano, iż powstania doprowadzają naród do utraty najbardziej wartościowych przedstawicieli.
Liga miała też najbardziej skonkretyzowany program terytorialny, zakładający utworzenie państwa polskiego z ziem złożonych z Prus Zachodnich, Wielkopolski, Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego, Galicji, Królestwa Polskiego, Prus Wschodnich, Wileńszczyzny oraz z pozostałej części zaboru rosyjskiego, aż po granicę z roku 1772. Przy tym ludność odrębna etnicznie (Białorusini, Ukraińcy, Litwini) miała zostać spolonizowana.
Problem ludności żydowskiej był uznawany za najtrudniejszy do rozwiązania, ze względu na przeświadczenie o niewielkich szansach asymilacji (polonizacji) Żydów, zbyt odrębnych kulturowo.
Od III 1917 r., głównie staraniem Dmowskiego, ND dążyła do uznania Polski przez mocarstwa zachodnie za równoprawnego członka koalicji walczącej z państwami centralnymi. Realizacji tego celu miał w znacznej mierze służyć utworzony w Paryżu VIII 1917r. z inicjatywy Dmowskiego Komitet Narodowy Polski.
Po odzyskaniu niepodległości, pretendując do odgrywania w Polsce głównej roli politycznej, ND podjęła próbę zjednoczenia wokół siebie wszystkich prawicowych i centrowych ugrupowań politycznych, tworząc Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych, a po wyborach do klubu parlamentarnego-Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy.
W X 1928 r. utworzono Stronnictwo Narodowe, będące kontynuatorem ND.
Po wybuchu II wojny światowej, w X 1939 SN utworzyło własną siłę zbrojną pod nazwą Narodowa Organizacja Wojskowa, której większość XI 1942 weszła w skład AK, zaś pozostała część w skład Narodowych Sił Zbrojnych. W XI 1944 r. miejsce NOW zajęło Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, którego celem było prowadzenie walki z nową władzą komunistyczną
W VIII 1945 r. powstał Komitet Legalizacyjny SN, jednakże wniosek o legalizację został odrzucony przez KRN, większość członków Komitetu aresztowano. W rezultacie nasilonej wobec SN akcji represyjnej w 1947 r. doprowadzono do likwidacji jego struktur organizacyjnych w kraju, jednak ugrupowanie kontynuowało jednak działalność na emigracji.

OBÓZ ZJEDNOCZENIA NARODOWEGO (OZN)

Zwany także Ozon.
Organizacja polityczna działająca w latach 1937–39. OZN miał być kontynuacją BBWR. Głosił hasła skupienia społeczeństwa wokół armii i E. Rydza-Śmigłego, zasadę wodzostwa, kult Józefa Piłsudskiego, ponadto zwalczał idee socjalistyczne.
OZN miał strukturę opartą na wzorach organizacji totalitarnych - na jego czele stał sztab z szefem Obozu. W 1937 r. działacze OZN wspólnie z Falangą zorganizowali Związek Młodej Polski, zaś w 1942 r. Obóz Polski Walczącej.

OBÓZ WIELKIEJ POLSKI

Była to radykalna organizacja polityczna działająca w latach 1926-33. Powołaną ją z inicjatywy Romana Dmowskiego. Miała stanowić organizację ponadpartyjną, obejmującą endecję i całą prawicę, skierowaną przeciw Piłsudskiemu i jego otoczeniu. Głównym celem OWP była pozaparlamentarna walka o władzę z sanacją. W swej strukturze organizacyjnej OWP zbliżony był do partii faszystowskiej. Od początku organizacja zdobyła duże wpływy wśród młodzieży, zaś od roku 1930 była już paramilitarną organizacją masową. W 1933 r. OWP został rozwiązany przez władze państwowe.

PAŃSTWOWY KORPUS BEZPIECZEŃSTWA

Była to konspiracyjna formacja policyjna tworzona od początku roku 1940. Miała stanowić zalążek przyszłej służby policyjnej podczas powstania powszechnego i w okresie powojennym. W roku 1944 PKB liczył kilkanaście tysięcy członków.

POLSKA ORGANIZACJA WOJSKOWA

Tajna organizacja wojskowa, powstała w X 1914 r. w Warszawie, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Utworzono ją łącząc Polskie Drużyny Strzeleckie i Związek Strzelecki. Działała w Królestwie Polskim, potem również w Galicji, na Ukrainie i w Rosji. W roku 1915 część członków POW wstąpiła do I Brygady Legionów Polskich. Od VII 1917 r., działała w konspiracji przeciw okupantom austriackim i niemieckim. POW uczestniczyła w przejmowaniu władzy w Galicji i rozbrajaniu Niemców w Królestwie Polskim, a także stanowiła siłę zbrojną rządu ludowego w Lublinie. W XII 1918 r. wcielono ją do Wojska Polskiego (na Ukrainie działała do VI 1920 r.).
Komendantem Głównym POW był Józef Piłsudski, następnie od VII 1917 r. Edward Rydz-Śmigły.

POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA

Partia została założona w XI 1892 r. na zjeździe socjalistów w Paryżu przez działaczy II Proletariatu, Zjednoczenia Robotniczego, Związku Robotników Polskich i Gminy Naodowo-Socjalistycznej. Działała w Królestwie Polskim. Program PPS głosił, iż warunkiem realizacji programu socjalistycznego na ziemiach polskich jest odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Praktycznie do roku 1944 ideologia PPS pozostawała w głównym nurcie myśli socjaldemokratycznych.
Komórki organizacyjne PPS powstawały w Polsce od początku 1893 r., zaś do 1905 r. partia pozostawała organizacją kadrową wykorzystującą prasę konspiracyjną, druki ulotne i bezpośrednią agitację do propagowania haseł walki o niepodległość i reform socjalnych oraz wspierającą strajki ekonomiczne. Po roku 1900 rozpoczęto tworzenie Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, która przeprowadzała akcje zbrojne przeciwko rosyjskim władzom państwowym oraz przeciwko polskim przeciwnikom politycznym (głównie endecji).
W PPS wyodrębniły się dwie grupy: 1) "starych" (m. in. J. Piłsudski), głoszących potrzebę podporządkowania walki o przebudowę społeczną celom narodowym i odzyskaniu niepodległości; 2) "młodych", dla których równie ważne były cele socjalne i narodowe, a ponadto głosili potrzebę współdziałania polskiego i rosyjskiego ruchu rewolucyjnego w celu obalenia caratu. W wyniku tego w XI 1906 r. PPS podzielił się na: Polską Partię Socjalistyczną-Lewicę ("młodzi") oraz Polską Partię Socjalistyczną-Frakcję Rewolucyjną ("starzy"). Ta druga w roku 1909 powróciła do nazwy PPS, zaś w okresie I wojny światowej stała się jedną z największych organizacji politycznych obozu niepodległościowego, zaś jej członkowie stanowili znaczny odsetek członków Polskiej Organizacji Wojskowej. PPS popierała politykę Piłsudskiego i stanowiła jeden z najsilniejszych elementów obozu belwederskiego, zaś od 1921 r. stronnictwo przeszło do opozycji. W roku 1926 poparła czynnie przewrót majowy, jednakże po jakimś czasie przeszła do opozycji.
W okresie II wojny światowej PPS została formalnie rozwiązana, część kierownictwa partii powołała Polską Partię Socjalistyczną-Wolność, Równość, Niepodległość (PPS-WRN).Działacze lewicowi utworzyli organizację Polscy Socjaliści, w roku 1943 przekształconą w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów.
W V 1944 r. WRN formalnie powróciła do nazwy PPS, zaś na terenach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej podjęła próbę jawnej działalności. Jednakże po uniemożliwianiu jej przez władze komunistyczne, część działaczy pozostała w konspiracji. W latach 1946–48 wielu członków PPS-WRN opuściło kraj lub zostało aresztowanych i skazanych w procesach politycznych.
Działacze socjalistyczni współpracujący z PPR i popierający PKWN utworzyli w IX 1944 r. Odrodzoną PPS, do której jesienią przystąpiła część działaczy PPS-WRN. Członkowie partii wchodzili w skład KRN, PKWN, Rządu Tymczasowego RP oraz Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.
W XII 1948 roku, w skutek działalności zwolenników podporządkowania PPS komunistom, doszło do połączenia PPS i PPR i utworzenia PZPR.

POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE

Utworzone zostało 22 VIII 1945 r., będąc ideową i organizacyjną kontynuacją przedwojennego Stronnictwa Ludowego i konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego "Roch", na którego czele stał Stanisław Mikołajczyk. Swój program oparło na zasadach agraryzmu, opowiadając się jednocześnie za: obroną niezawisłości państwowej Polski i suwerenności narodu legalnymi środkami, ustrojem parlamentarno-demokratycznym z szerokim samorządem terytorialnym i gospodarczym.
PSL było reprezentowane w KRN i weszło w skład Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej stanowiąc jednocześnie podstawę legalnej, antykomunistycznej opozycji. Występowało przeciwko podporządkowaniu Polski ZSRR i zabiegało o realne wsparcie USA i Wielkiej Brytanii. Poza tym dążyło do szybkiego przeprowadzenia wolnych, demokratycznych wyborów parlamentarnych, odrzucając jednocześnie propozycję PPR by ustanowić blok wyborczy złożony z sześciu partii.
W roku 1946 PSL liczyło ok. 600 tys. członków.
PSL było zwalczane od samego początku przez PPR. W latach 1945-47 w wyniku stosowania terroru przez Urząd Bezpieczeństwa, zamordowano ponad 100 działaczy PSL. Przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego, jak i w czasie ich trwania 19 I 1947 r., władze państwowe rozwiązały 33 organizacje powiatowe PSL i uwięziły wielu jej członków, poddały ostrej cenzurze prasę partyjną, organizowały napady na lokale Stronnictwa, w 10 okręgach unieważniły listy wyborcze kandydatów PSL, nie dopuszczano członków komisji i mężów zaufania Stronnictwa do lokali wyborczych. Ostateczne, sfałszowane przez komunistów, wyniki wyborów dawały PSL-owi 10,3% poparcie, a w efekcie 28 mandatów poselskich.
PPR dążąc do całkowitego rozbicia PSL, przygotowywała proces polityczny Mikołajczyka, co sprawiło, iż 20 X 1947 r. wyjechał on potajemnie z kraju, powołując PSL na uchodźstwie.
Nowe kierownictwo odrzuciło i potępiło agraryzm, poparło program kolektywizacji wsi, podporządkowało się PPR, następnie PZPR oraz podjęło bliską współpracę z SL. Przedstawiciele PSL weszli do rządu i Rady Państwa, zaś w listopadzie 1949 r. połączono PSL i SL tworząc Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, co było równoznaczne z pozbawieniem ruchu ludowego samodzielności.

PRAWO MAGDEBURSKIE

Prawo, wg. którego miasta miały przyznawany immunitet na stosowanie obcego prawa i organizację władz. Władzę sądowniczą sprawowała rada miejska z ławnikami. Wyższą instancję stanowiły sądy rady niektórych większych miast, zaś sądem najwyższym był królewski sąd komisarski-tzw. Sąd sześciu miast.

PRAWO ŚREDZKIE

Prawo, w myśl którego władzę w mieście sprawował sołtys lub wójt dziedziczny z ławnikami, o ograniczonych kompetencjach w zakresie prawa karnego. Dawało miastom dużą autonomię.

PRZYWILEJ DLA SUKIENNIKÓW W SIERPCU

W XVI w. w związku z wielkim popytem na zboże, zaniechano hodowli owiec, a w związku z tym pojawiło się sukno z domieszką sierści innych zwierząt. Stempel gwarantował, iż sukno nim opatrzone nie może być podejrzane o fałsz, a ponadto świadczył o wysokiej jakości i czystości wyrobu.
Stempel miał składać się z litery S położonej w między koroną i lwem poniżej. Przy czym litera S nie oznaczała pierwszej litery z nazwy miasta, a z imienia króla po łacinie- Sigismindus.

RADY NARODOWE

Były to terenowe organy władzy państwowej i podstawowe organy samorządu społecznego w Polsce w latach 1944-90, tworzone jako przeciwwaga dla struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Od VII 1944 r. powoływano je na obszarach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej. Rady narodowe na podstawie dekretów Krajowej Rady Narodowej dotyczących organizacji i zakresu działania samorządu terytorialnego, zostały określone jako organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego w gminach, powiatach i województwach, sprawujące kontrolę społeczną w stosunku do wszystkich organów państwowych działających w terenie.
Działalność rad narodowych podlegała nadzorowi komitetów PPR, później PZPR, które podejmowały lub zatwierdzały ważne decyzje programowe i personalne.

REWKOM

REWOLUCYJNY KOMITET WOJSKOWY, inaczej rewkom bądź wojenrewkom.
Był to bolszewicki sztab przewrotu zbrojnego, a także pierwszy organ wojskowo-porządkowy po przejęciu przez nich władzy. Pierwszy rewolucyjny komitet wojskowy powstał w X-XI 1917 r. przy Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Piotrogrodu, kierując w tym mieście przewrotem bolszewickim, który rozpoczął rewolucję październikową w Rosji.
Rewkomy powstawały głównie w miastach, w czasie realizacji planów przejęcia władzy.

VOLKSSTURM

Były to oddziały terytorialne III Rzeszy, tworzone od IX 1944 r.
Ich zadaniem było wzmocnienie sił Wehrmachtu. W ich skład powoływano mężczyzn w wieku 16-60 lat nie służących w innych siłach zbrojnych Rzeszy.

WŁASOWCY

Jest to potoczna nazwa dwóch dywizji piechoty Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA), sformowanych w 1944 r. z rosyjskich jeńców przez generała Andrieja Własowa i Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji, walczących po stronie Niemiec hitlerowskich.
Podczas powstania praskiego w V 1945 r., 1 dywizja ROA wystąpiła przeciwko Niemcom.
Po zakończeniu działań wojennych własowców przekazano władzom ZSRR, gdzie zostali oni pozbawieni praw obywatelskich, część rozstrzelano lub osadzono w łagrach.