STRONNICTWO LUDOWE "Roch"/BATALIONY CHŁOPSKIE W POWIECIE SIERPECKIM

Wprawdzie przed 1939 r. sierpecki ruch ludowy nie należał do najsilniejszych, jednakże miejscowi działacze potrafili utworzyć sprawne kierownictwo Stronnictwa Ludowego "Roch". Powiat sierpecki podporządkowano podokręgowi "Reich" SL (w okresie późniejszym "Wkra"), obejmującemu tereny województwa warszawskiego włączone do Rzeszy .
W roku 1940 powołano "trójkę polityczną" stojącą na czele SL w powiecie sierpeckim. Przewodniczącym został Antoni Ciesiński ps. "Topór" ze Stawiszyna , członkami Józef Ziembiński ps."Wilga" i Kazimierz Krajczyński ps. "Kozik" .
W ciągu kilku miesięcy zorganizowano kierownictwa "Rocha" w dziewięciu gminach:

• Bieżuń - nauczyciel Roman Gnyp "Chmura" (przewodniczący), Tadeusz Cywiński i Sta - nisław Kamionka "Kłos" - obaj z Sadłowa
• Unieck - Henryk Bojarski "Echo", Leon Krajczyński "Lemiesz" z Cyndat, Stanisław Sobiecki "Grad" z Jeżewa
• Koziebrody - Aleksander Ulanowski "Klon", Jan Ostrowski "Czarny" i Jerzy Lewandowski "Kruk" z Bud Nowych
• Raciąż - Kazimierz Krajczyński "Kozik", Leopold Kisielewski, Stefan Zaręba "Cham"
• Sławęcin - Antoni Ciesiński "Topór", Kazimierz Grabowski "Grabina" ze Stawiszyna i Franciszek Ulanowski z Czubatki
• Kosemin - Jan Sarwiński "Czarny", Jan Naporowski z Kosemina i Jan Antoszewski "Grab" z Garbnika
• Siemiątkowo - Tadeusz Wypyszyński "Borsuk", Tomasik "Łuk" ze Złotych Borek, Władysław Langiewicz z Krzyżówek
• Żuromin - Wacław Kapela "Luty" z Wólki, franciszek Sarnecki "Ziarno" z Żuromina, Władysław Żulewski z Dębska
• Rościszewo - Marian Ambor, Mieczyslaw Grabowski "Siwy" z Kusek

Członkowie SL początkowo wstępowali do ZWZ. Jednak dość szybko nastąpiły zatargi między naczelnymi władzami SL a dowództwem ZWZ, w związku z czym centralne kierownictwo ruchu ludowego zdecydowało się na tworzenie własnej formacji zbrojnej pod nazwą Chłopskie Straże, od roku 1941 przemianowane na Bataliony Chłopskie. Opracowana instrukcja określała je jako organizację samoobrony działającą w ramach ruchu ludowego i zgodnie z jego ideami. Komendantem BCh na północy Mazowsza został Antoni Załęski ps. "Torf" , zaś po jego aresztowaniu Mieczysław Kazimierowicz ps. "Mars" poprzednio związany z ZWZ.

W obwodzie sierpeckim komenda Batalionów Chłopskich została powołana w drugiej połowie 1941 r, zaś na jej czele stanął Kazimierz Kuligowski ps. "Ful". W 1943 r. objął on funkcję szefa prasy i propagandy w podokręgu "Wkra", stanowisko komendanta przekazując Stanisławowi Bybrowi. Zastępcą komendanta był Kazimierz Grabowski ze Stawieszyna, szefem informacji S. Strach ps. "Lis", propagandą zajmował się Roman Gnyp , sprawami finansowo-gospodarczymi K.Krajczyński. Szkolenie wojskowe podlegało Janowi Ostrowskiemu ps. "Czarny".
Do końca okupacji zorganizowano 7 komend gminnych BCh, przy czym opierały się one głównie o dotychczas istniejące komórki "Rocha".

• Bieżuń - komendant gminny Stanisław Kamionka ps. "Kłos", zastępca Tadeusz Cywiński, szef finansowo-gospodarczy Michał Albinger ps. "Wierzba", łączność Kazimierz Gnyp ps. "Listek". Placówki powstały w 11 wsiach, odprawy dowódców gromadzkich odbywały się u Antoniego Gnypa i Konstantego Kamionki w Sadłowie oraz u Tadeusza Kraśnewskiego w Bieżuniu.
• Unieck - komendant Leon Krajczyński ps. "Lemiesz", zastępca Tadeusz Nidzgorski ps. "Dąb". BCh objęły swym działaniem 4 wsie.
• Koziebrody - komendant Jan Ostrowski "Czarny", zastępca Franciszek Puszcz ps. "Lancet", szef finansowo-gospodarczy Zygmunt Bulasiński ps. "Świst", łączność Franciszek Piotrowski ps. "Trawa". W 11 wsiach utworzono placówki skupiające 180 żołnierzy.
• Kosemin - komendant Michał Dymkowski ps. "Cyk", po jego aresztowaniu w 1943r. J. Ostrowski ps. "Czarny", szef łączności Henryk Bartczak ps. "Zając", szef finansowo-gospodarczy Aleksander Pokrzywnicki.
• Siemiątkowo - komendant do połowy 1944r. Józef Keczmer, następnie Czesław Grabowski ps. "Ponury", łączność i kolportaż prasy Adam Moszczyński ps. "Grab".
• Raciąż - do 1943 r. komendant Stefan Zaręba ps. "Cham". W związku z oddelegowaniem go do Płońska, funkcję tę przejął Kazimierz Krajczyński "Kozik". Zastępca został Stefan Szerszeniewski ps. "Pień", szef finansowo-gospodarczy Edward Kołakowski ps. "Gałąź".
• Sławęcin - komendant Kazimierz Grabowski ps. "Grabina", aresztowany w XII 1944 r. Zastępca Henryk Nowiński ps. "Wrona", sprawy finansowo-gospodarcze Franciszek Ulanowski ps. "Myśliniec", informacja - Franciszek Strach ps. "Kapusta", łączność Roman Rutecki ps. "Sosna".

W roku 1942 Komenda Główna Batalionów Chłopskich powołała Oddziały Specjalne pod dowództwem Ryszarda Siemiątkowskiego ps. "Burta", których zadaniem była zarówno dywersja, jak i likwidacja osób skazanych przez konspiracyjne sądy, a także ostrzeganie i karanie Polaków współpracujących w jakikolwiek sposób z okupantem.
W powiecie sierpeckim dowódcą Oddziałów Specjalnych został Aleksander Ulanowski ps. "Klon" . Na jego terenie powstały 3 Oddziały Specjalne pozostające w dyspozycji komend gminnych.
Dowódcą OS operującego w gminach Bieżuń - Żuromin został Tadeusz Kraśniewski ps. "Feniks". W skład jego oddziału wchodziło 10 partyzantów: Kazimierz i Bolesław Gnypowie, Ignacy Oleksiak "Ramzes", Franciszek Romański "Laskowski", Eugeniusz romański "Noc", Władysław Szumski "Ron" oraz Wincenty i Stanisław Rychterowie.
Dwa inne oddziały operowały w gminach Kosemin-Raciąż-Koziebrody - dowódca Jan Próchiński ps. "Tygrys" i w Sławęcinie - dowództwo Eugeniusz Szczepkowski ps. "Strumyk".
Ponadto w obwodzie sierpeckim przebywały często Oddziały Specjalne podległe bezpośrednio komendantowi podokręgu. Były to grupy Stefana Potrzuskiego "Watażki", który powstał w powiecie mławskim oraz Ryszarda Siemiątkowskiego "Burty" zorganizowany w 1943 r. w okolicy Myślina i Kocewa w powiecie sierpeckim.
Akcje Oddziałów często przeprowadzano wspólnie z Armią Krajową. Jednym ze zlikwidowanych przez BCh był konfident Gestapo-Dobrzeniecki w Budach Nowych, innym-sołtys Dąbrowy w gm. Żuromin, a ponadto starano się likwidować niemieckich dywersantów podających się za Rosjan i szukających kontaktów z partyzantami.

Przez dłuższy czas organizacja ustrzegła się aresztowań. Pierwszym poważniejszym takim przypadkiem było schwytanie w roku 1944 szefa łączności w gminie Siemiątkowo-Adama Moszczyńskiego. Jesienią 1944 r. w ręce hitlerowców wpadł szef informacji w obwodzie mławskim Tadeusz Klonowski ps. "Grom". Załamał się on w czasie przesłuchań, w wyniku czego Niemcy zorganizowali obławę w rejonie największego nasilenia prac BCh. Łączne aresztowano około 300 osób, w tym również członków władz podokręgu "Wkra".

Wydawanym przez BCh pismem podziemnym był organ podokręgu "Wkra" - "Przegląd". W latach 1942-1944 zmieniono tytuł na "Gdy naród do boju". Jej redagowaniem zajmował się Tadeusz Kuligowski ps. "Prusak, "Cham" , brat Kazimierza Kuligowskiego ps. "Ful".

Na terenie powiatu sierpeckiego istniała ścisła współpraca między Batalionami Chłopskimi i ZWZ/AK. Polegająca ona głównie na wykonywaniu wspólnych akcji, wymieniano informacje wywiadowcze, korzystano ze wspólnych kryjówek, a także pomagano sobie wzajemnie w kwestii uzyskania fałszywych dokumentów.
Poza tym BCh utrzymywały kontakty z ugrupowaniami komunistycznymi. Wielu komunistów wywodziło się często z przedwojennego SL, co wpływało na to, iż niektórzy z członków SL skłaniało się do zawarcia sojuszu z tymi grupami. W 1940 i 1941 r. komuniści próbowali dojść do porozumienia z "Rochem", jednakże bezskutecznie. W 1944 r. komuniści podjęli ponowne rozmowy, proponując m.in. wcielenie BCh w struktury AL. Przedstawiciele SL/BCh nie podpisali żadnych wiążących porozumień pozostając lojalnymi wobec prawowitych władz Rzeczpospolitej na emigracji. Uzgodniono jedynie, iż obie organizacje będą informować się o przeprowadzanych akcjach, ewentualnie zorganizują wspólną. Poza tym według relacji jednego z członków AK, Stanisława Mikołajczyka, w roku 1944 oddział BCh pod dowództwem Aleksandra Ulanowskiego odebrał 2 radzieckie zrzuty uzbrojenia.
Pod koniec okupacji SL "Roch" liczyło 500-600 członków, zaś Bataliony Chłopskie - ok. 950 żołnierzy.